Η ύπαρξη κρυφών σχολείων στην τουρκοκρατία αποδεικνύεται στο εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Κεκαυμένου με τίτλο «Κρυφό Σχολειό. Το Χρονικό μιας Ιστορίας», βασισμένο σε ελληνικές και ξένες πηγές της εποχής που μιλάνε για καταπίεση, βία και καταστροφή από τους Τούρκους, σε αντιδιαστολή με ψευτοϊστορικούς που τα βλέπουν όλα ρόδινα και έχουν στόχο κυρίως να πολεμήσουν την Εκκλησία και την Ορθόδοξη πίστη, υποστηρίζοντας ψευδώς ότι το Κρυφό Σχολειό ήταν παραμύθι και ότι οι οθωμανικές αρχές δεν έκλεισαν κανένα χριστιανικό σχολείο !
Κρυφά σχολεία λειτουργούσαν «όπου οι συνθήκες δεν ήταν πρόσφορες». Λειτουργούσαν «‘’κρυφά σχολειά’’ στις περιοχές που δύστροποι πασάδες και μπέηδες δυσχέραιναν τη λειτουργία φανερών» (Ι. Χατζηφώτης).
Ο λόγιος Χριστόφορος Άγγελος, στα 1600 περίπου, αναφέρει αυτό ακριβώς: «…Αλλά τινες εκ των ( Τούρκων) αρχόντων σφόδρα υπάρχουσι κακοί και υπερήφανοι, και εκ των τοιούτων πάσχει η των Ελλήνων Εκκλησία πολλά κακά. Τούτου ένεκα, ούτε φροντιστήριον δύναται είναι, ούτε διδάσκαλός τις εφιέμενος διδάξαι μαθητάς δύναται μείναι εν ενί τόπω».
Ο Κων/νος Κούμας αναφέρει ότι στα τέλη του 18ου αιώνα, στις πόλεις που η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Τούρκοι, οι Χριστιανοί υπέφεραν τα πάνδεινα: φτώχεια, λεηλασίες, βιασμοί, έλλειψη παιδείας. Αντιθέτως, σε περιοχές που κατοικούσαν σε μεγάλη πλειοψηφία Χριστιανοί, τα πράγματα ήταν πιο υποφερτά και μπορούσε κανείς να βρει εκεί σχολεία για να λάβει τις βασικές γνώσεις σε ειρηνικές περιόδους.
Κρυφά Σχολειά υπήρχαν, όχι παντού και πάντοτε, αλλά όπου και όταν οι καταστάσεις το απαιτούσαν. Και όπου υπήρχαν σχολεία, πόσοι μπορούσαν να πάνε; Ο Κων/νος Κούμας σημειώνει τα εξής: «Κωνσταντίνος Μιχαήλ Κούμας εγεννήθη εις Λάρισσαν την 26 Σεπτεμβ. 1777 [...] Δεκαετής έγεινε χωρίς να ίδη ούτε εκκλησίαν ... ούτε κοινόν σχολείον, διότι εφυλάττετο έγκλειστος διά τον φόβον των Γιανιτσάρων».
Σε κάποιες περιόδους τα παιδιά δεν έβγαιναν καν από το σπίτι... Επειδή τα απήγαγαν οι Τούρκοι είτε για στρατολόγηση, είτε για να ξεσπάσουν επάνω τους τα παιδεραστικά τους βίτσια. Κι αυτά, τα λέει ο Κοραής: «Μας αρπάζουσι από τους πατρικούς κόλπους και αυτά τα τέκνα, δια να τα κατηχώσιν εις την θρησκείαν του Μωάμεθ, ή να τα μεταχειρίζωνται…. Η τιμή των αρρένων εθυσιάζετο εις τα άγρια πάθη των [Γιανιτσάρων]»!
Ο Κούμας λέει, ότι σε μια μεγάλη πόλη όπως η Λάρισα, μία Εκκλησία μόνο υπήρχε, και αυτή την είχαν γκρεμίσει οι Τούρκοι που τόσο «αρμονικά» συμβίωναν με τους Έλληνες (σύμφωνα με τη σειρά ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΪ), ώστε ο ίδιος ο Κούμας έφτασε δέκα ετών και ακόμη δεν είχε δει σχολείο…. «Εις τας αρχάς του 1798 έτους [ο Κούμας] ανεδείχθη διδάσκαλος του Ελληνικού σχολείου της πατρίδος του Λαρίσσης, ήτις […] απέκτησε το καλόν τούτο [δηλαδή το σχολείο], το οποίον εστερείτο τριάκοντα περίπου έτη»! Μάλιστα, στην υποσημείωση της σελίδας 384 του 10ου τόμου, ο Κούμας λέει πως ο Λαρίσης Διονύσιος, «ο καλός ούτος ποιμήν ανήγειρε και το παλαιόν Ελληνικόν σχολείον». Άρα, πιθανόν και το σχολείο να το είχαν γκρεμίσει!
Η μαρτυρία του Κούμα αναφέρεται στην περίοδο των Ορλοφικών, που ως γνωστόν, όχι σε εκκλησίες και σχολεία δεν έλπιζαν οι υπόδουλοι, αλλά ούτε για τη ζωή τους ήταν βέβαιοι, αφού οι Τούρκοι, για αντίποινα, «ετουφέκιζαν καθ’ εκάστην 10-20 Χριστιανούς». Οι Τούρκοι εξαφάνισαν κάθε ελπίδα για παιδεία στην περίοδο αυτή: «Μετά τον ρωσικόν πόλεμον του 1768-1770 έτους, εις καμμίαν πόλιν της Τουρκίας δεν επρόκοπταν οι Γραικοί ούτε εις πλούτη, ούτε εις γνώσεις»[11].
Αυτοί που λένε ότι δεν υπάρχει φιρμάνι που να απαγορεύει τα σχολεία επί τουρκοκρατίας, σκέφτηκαν άραγε ότι από τη στιγμή που οι άνθρωποι σφάζονται στους δρόμους, παιδιά απάγονται για να βιαστούν ή για να προσαχθούν στα χαρέμια, εκκλησίες και σχολεία γκρεμίζονται και ο τρόμος δεν αφήνει κανέναν να τα ξαναχτίσει, πως είναι δυνατόν να ζητούν φιρμάνια, τη στιγμή που όλη σχεδόν η Τουρκική θηριωδία πηγάζει από τους τοπικούς διοικητές, από τους ανεξέλεγκτους Γενίτσαρους και από τον μανιασμένο τουρκικό όχλο, και στα επίσημα διατάγματα της κεντρικής διοίκησης η βία αυτή δεν καταγράφεται; Δηλαδή, για όσους διέπραξαν ιστορικά εγκλήματα, είναι δυνατόν να επιζητούμε φιρμάνια για να πιστέψουμε ότι πράγματι εγκληματούσαν; Σιγά μην έβγαζαν ανακοινώσεις για ότι θηριωδία έκαναν.
Υπάρχουν ξεκάθαρες περιγραφές της τουρκικής κτηνωδίας ενάντια σε κάθε στοιχειώδη ελευθερία των Χριστιανών. Υπάρχουν κείμενα γεμάτα απελπισία και τραγικές ικεσίες στον Θεό, την Θεοτόκο και τους Αγίους, να λυπηθούν τους δυστυχισμένους Ορθοδόξους, να φέρουν την ελευθερία στο «γένος των Ελλήνων» και να ενδυναμώσουν τους εχθρούς των Τούρκων ώστε να ηττηθούν οι βάρβαροι δυνάστες!
Ο Γεννάδιος Σχολάριος, πρώτος Οικουμενικός Πατριάρχης μετά την άλωση, το 1460 περίπου, σε επιστολή του σχετικά με την κατάσταση της παιδείας των Ελλήνων μετά την τουρκική κατάκτηση γράφει ξεκάθαρα ότι το γένος μας ήταν σοφό, όχι όμως πλέον, διότι, μαζί με τόσα άλλα, τα «παιδευτήρια της σοφίας», δηλ. τα σχολεία, τα εξαφάνισε ο κατακτητής [δηλ. χάθηκαν, εξαφανίστηκαν].
Ο Γερμανός καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Τυβίγγης Μαρτίνος Κρούσιος εξέδωσε το 1584 την Turcograecia. Δημοσίευσε επιστολές που του είχε στείλει ο φίλος του Θεοδόσιος Ζυγομαλάς, (αρχιγραμματέας του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ο στενότερος συνεργάτης του πατριάρχη Ιερεμία Β΄). Σύμφωνα με τον Ζυγομαλά, ενώ κάποτε όλες αυτές οι περιοχές και οι πόλεις ήσαν «λόγων πηγαί», στην εποχή του όλα ήταν «ηφανισμένα και λείψανον μολονότι φέροντα των πάλαι καλών και της τότε ευδαιμονίας». Και αυτό συνέβη διότι τώρα πια «όλα αυτά είναι υποδουλωμένα στην δουλεία των Αγαρηνών και δεν έχουν πλέον τις ελευθέριες επιστήμες, εκτός και αν κάπου τύχει να υπάρξουν. Και ο λόγος; Ότι η καταπίεση και οι απαιτήσεις των τυράννων είναι φοβερές». Οι Έλληνες όμως ποθούν την παιδεία. «Ότε διδασκάλου τύχωσι, των μαθημάτων λαμβάνειν, δια την ενούσαν ως οίμαι τω ελληνικώ γένει ευγένειαν… Σοφίαν γαρ ή μαθήματα, δούλοι όντες νυν, ουκ έχομεν». Διότι, «σαν χάσαμε εμείς οι δυστυχείς Έλληνες το βασίλειό μας, και την σοφία στερηθήκαμε και γίναμε τελείως βάρβαροι τόσον καιρό μέσα στους βαρβάρους, που δεν μας αφήνουν να σηκώσουμε κεφάλι απ’ τις δυστυχίες μας»… «που επειδή είναι σε κατάσταση ανάγκης και δουλείας εμποδίζονται να σπουδάσουν, όπως πρέπει, τα μαθήματα που ταιριάζουνε σε ελεύθερους ανθρώπους».
Παρόλα αυτά μερικοί ψευτοϊστορικοί θεωρούν ότι δεν υπήρχε κανένα τουρκικό εμπόδιο στην παιδεία των υπόδουλων!
Ο Χριστόφορος Άγγελος, Έλληνας λόγιος, πήγε το 1607 στην Αθήνα να σπουδάσει. Όμως, μόλις έφτασε εκεί, συνελήφθη από τους Τούρκους, του κατέσχεσαν όλα τα βιβλία και τα χρήματά του, και μετά βίας μπόρεσε να γλιτώσει την ζωή του. Αφού λοιπόν δραπέτευσε από τις τουρκικές γαλέρες, βρέθηκε στην Αγγλία ως πρόσφυγας και εξέδωσε ένα φυλλάδιο, στον εκδοτικό οίκο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, όπου περιέγραφε όσα είδε και πέρασε: «…. Αλλά τινες εκ των (Τούρκων) αρχόντων σφόδρα υπάρχουσι κακοί και υπερήφανοι, και εκ των τοιούτων πάσχει η των Ελλήνων Εκκλησία πολλά κακά. Τούτου ένεκα, ούτε φροντιστήριον δύναται είναι, ούτε διδάσκαλος τις εφιέμενος διδάξαι μαθητάς δύναται μείναι εν ενί τόπω, καθώς εγώ γε έπαθον και είδον, και εγευσάμην των ποικίλων κακών».
Πρόκειται για μια σημαντικότατη μαρτυρία μέσα από την καρδιά της Τουρκοκρατίας, στις αρχές του 17ου αιώνα. Η ιστορική πρόταση ότι υπήρχε ανάγκη για Κρυφό Σχολειό υπήρξε «στις περιοχές που δύστροποι πασάδες και μπέηδες δυσχέραιναν τη λειτουργία φανερών»!
Το 1615 εκδόθηκε στο Λονδίνο το περίφημο ταξιδιωτικό έργο του G. Sandys, «A Relation of a Journey begun». Στην προσφώνηση του προς τον Πρίγκηπα, δηλαδή τον μετέπειτα βασιλιά της Αγγλίας Κάρολο Α΄, ο συγγραφέας λέει τα εξής χαρακτηριστικά: «Χώρες οι οποίες ήταν κάποτε τόσο ένδοξες και ξακουστές για την ευτυχισμένη τους κατάσταση, τώρα έγιναν, εξαιτίας της κακίας και της αχαριστίας, το πιο αξιοθρήνητο θέαμα της πιο ακραίας δυστυχίας. Τα άγρια κτήνη της ανθρωπότητας ξέσπασαν πάνω τους και ξερίζωσαν κάθε ίχνος πολιτισμού, και η αυθάδεια ενός ανάλγητου και βάρβαρου τυράννου κατέλαβε τους θρόνου της αρχαίας και δίκαιης κυριαρχίας. Εκείνα τα πλούσια εδάφη τώρα πλέον μένουν ακαλλιέργητα, καλυμμένα από θάμνους, καταφύγιο των άγριων θηρίων, των κλεφτών και των δολοφόνων. Περιοχές ολόκληρες είναι ακατοίκητες ή αραιοκατοικημένες. Όμορφες πόλεις ερημώθηκαν. Πολυτελή κτήρια έγιναν ερείπια, μεγαλόπρεποι ναοί είτε γκρεμίστηκαν, είτε βεβηλώνονται από την ασέβεια. Η αληθινή θρησκεία περιφρονείται και καταπιέζεται, όλη η αριστοκρατία εξαφανίστηκε. Το φως της γνώσης δεν επιτρέπεται, ούτε η αρετή τιμάται. Η βία και η αρπαγή θριαμβεύουν με αυθάδεια παντού».
Ο Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, σ΄ ένα γράμμα που στέλνει στους χριστιανούς της Πολωνίας, το 1598, τους γράφει τα εξής για τον διωγμό και την απαγόρευση της ελληνικής γλώσσας από τους Τούρκους και το κάψιμο από αυτούς των ελληνικών βιβλίων: «Αφ’ ου δη ουν τα πρώτα κρατήσασα η πάνδημος αύτη λύμη και φθορά, τας μεν βίβλους της καθ’ ημάς και της ελληνικής σοφίας κατακαήναι προστάξασα, περιορίσασά τε την εράσμιον φωνήν την ελληνικήν»!
Και την προσπάθεια της εξαφάνισης ακόμα και της ελληνικής γλώσσας, τεκμηριώνει με μια μαρτυρία που προκαλεί τη φρίκη: «… κατ’ Αίγυπτον τριάκοντα χιλιάδες απετμήθησαν γλωσσών ημέρα μιά, λαλήσαι μόνον ελληνικώς».
Εδώ μαρτυρείται ο πόλεμος κατά της ελληνικής παιδείας, καταστροφή βιβλίων και προσπάθεια εξαφάνισης ακόμα και της ελληνικής γλώσσας με μεθόδους τρομοκρατίας! Και όταν ο Μελέτιος γράφει στο αυτοκράτορα της Ρωσίας Θεόδωρο, τον ικετεύει να φτιάξει στην χώρα του Ελληνικό Σχολείο («φροντιστήριον μαθημάτων ελληνικών»), διότι, όπως του αναφέρει, «εδώ σε μας κινδυνεύει να εξαφανιστεί εκ βάθρων η πηγή της σοφίας»!
Αυτά για όσους υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες περνούσαν «ήρεμα», «ειρηνικά» και «συντροφικά» στην τουρκοκρατία με τους Οθωμανούς κατακτητές!
Ο Κύριλλος Λούκαρης, Οικουμενικός Πατριάρχης, περίπου το 1620, απαντά στην κατηγορία των Λατίνων σχετικά με την έλλειψη «σοφίας» στους Έλληνες. Τους γράφει ότι «δεν έχομεν σοφίαν και μαθήματα, αλήθεια είναι» διότι βρισκόμαστε κάτω από καθεστώς φτώχειας και βαρβαρότητας. Και η θρησκευτική «ανεκτικότητα» των Τούρκων είναι τέτοια που οι Έλληνες «κακοπαθούσιν» «και βασανίζονται δια να στέκουν εις την πίστιν τους» σε τέτοιο βαθμό, που αν είχαν επικρατήσει (οι Τούρκοι) στα παπικά εδάφη για τόσα χρόνια, δεν θα υπήρχαν εκεί καν Χριστιανοί!
Ο Μητροφάνης Κριτόπουλος, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, το 1627 σημειώνει: «Ήταν λοιπόν κάποτε η γενιά των Ελλήνων τόσο σπουδαία…. Όμως, επιτράπηκε στον πονηρό [δηλαδή στον Σατανά] να εκδηλώσει εναντίον μας την κακία του, βρίσκοντας και τα κατάλληλα «όργανα» για να μας κακοποιήσει. Πόσους λοιπόν διωγμούς, πόσους πολέμους, πόσες δόλιες επιθέσεις, πόσα αμέτρητα κακά ξεσήκωσε εναντίον μας, φανερά και κρυφά, με τα «όργανά» του, και χρόνο πολύ θέλει να τα αναφέρουμε και είναι άλλωστε γνωστά σε όλους».
Ο Κριτόπουλος όμως, περιγράφει στον Ευρωπαίο φίλο του, τις φοβερές απαγορεύσεις που επέβαλε ο βάρβαρος τουρκικός ζυγός στην παιδεία και την πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων: «Επειδή δεν μπόρεσαν να μας εξαφανίσουν εντελώς, όπως νόμιζαν ότι θα κατάφερναν, μιας και μας προστατεύει ο Θεός χωρίς να φαίνεται, μηχανεύτηκαν άλλο δόλιο σχέδιο: Τώρα προσπαθούν να κάνουν ζημιά σε ότι έχει να κάνει με μας, και ειδικά στο να μάθουμε γράμματα [«και μάλιστα τα μαθήματα ημών»]. Γι’ αυτό και κυρίως εξαφάνισαν όλα τα ελληνικά συγγράμματα [«εκ μέσου εποιήσαντο [έβγαλαν από τη μέση] πάσας ελληνικάς αναγνώσεις»]. Τα βιβλία μας άλλα τα κατέστρεψαν εντελώς [«Των βίβλων ημών τας μεν ηφάνισαν όλως»] και άλλα τα καταχώνιασαν σε μέρη μυστικά. Έτσι ούτε αυτοί τα χρησιμοποιούν, ούτε επιτρέπουν σε άλλους να τα χρησιμοποιήσουν. Την ελληνική γλώσσα θέλησαν να την εξαφανίσουν εντελώς [«Την ελληνικήν γλώσσαν ανά κράτος αφανίσαι ηβουλήθησαν»], και εν μέρει το κατάφεραν, όσο μπόρεσαν βέβαια. Αυτό που τελικά κατάφεραν, οι απάνθρωποι, είναι ότι μας αποξένωσαν κάπως από την γλώσσα των πατέρων μας και ότι απαγορεύουν να γίνονται τα μαθήματα των (αρχαίων) ελληνικών στην ελληνική γλώσσα [«κωλύειν τα ελληνικά μαθήματα ελληνιστί παραδίδοσθαι»], ενώ παράλληλα κατέστρεψαν ή απέκρυψαν τα βιβλία μας, όπως ήδη ανέφερα»!
Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι Τούρκοι, και την γνώση εμπόδισαν, και τη διδασκαλία απαγόρευσαν, και βιβλία έκαψαν. Για ποιον λόγο επιμένουν λοιπόν κάποιες «διάνοιες» ότι «δεν υπήρξε ανάγκη για Κρυφό Σχολειό»; Τι «επιστήμονες» είναι αυτοί που δεν «μπόρεσαν» να βρουν τόσες μαρτυρίες; Και βεβαίως, βλέπουμε τον Πατριάρχη, να ονομάζει τους Τούρκους «όργανα του Σατανά»!
Ο Francois Richard, ιησουίτης ιερωμένος, το 1650 απορούσε: «Πολλές φορές απορώ πώς κατόρθωσε να επιβιώσει τόσο καιρό η χριστιανική πίστη στην Τουρκία και πώς υπάρχουν στην Ελλάδα 1.200.000 Ορθόδοξοι. Και να σκεφτεί κανείς ότι ποτέ από την εποχή του Νέρωνα, του Δομητιανού και του Διοκλητιανού οι διωγμοί δεν ήταν τόσο σκληροί, όσο αυτοί που υποφέρει σήμερα η ανατολική Εκκλησία. […] Και όμως, οι Έλληνες είναι ευτυχισμένοι που παραμένουν χριστιανοί».
Ο Νεκτάριος, Πατριάρχης Ιεροσολύμων, το 1660 λέει: «Και μην, τοιαύτη της Ανατολίδος νυν η κατάστασις. Ου γαρ εστι πόλις και τόπος, όπη των ορθοδόξων ημών ου προχέονται υπέρ της ευσεβείας τα αίματα. Και μειράκια εωράκαμεν προ ολίγων ετών τη τομή της μαχαίρας αφόβως υποκλίναντα τον αυχένα. […] Πώς οίεσθε [εσείς οι Λατίνοι] τους υπέρ Χριστού κακοχουμένους και δια την ομολογίαν καθ’ εκάστην ταλαιπωρουμένους, πεινώντάς τε και δειψώντας και γυμνητεύοντας, […] διωκομένους τε και βλασφημουμένους; […] Και ει τι προσκτώνται [οι ορθόδοξοι] ιδρώτι του προσώπου, ουκ εις τρυφήν ουμενούν, ουκ εις δόξαν, ουκ εις θέλημα σαρκός, αλλ’ εις το τελείν βασιλικούς φόρους,υπέρ δύναμιν όντας. […] Ίδε, τοιγαρούν,οποία νυν η Ελλάς και η ορθόδοξος Ανατολίς. […] Ει και εάλω η Κωνσταντινούπολι και εδουλώθει, το έθνος ουδαμώς εξερριζώθει».
Ο Sir Paul Rycaut, Άγγλος διπλωμάτης, το 1678 επέστρεψε στην Αγγλία και κατέγραψε τα όσα είδε και έμαθε στην Ανατολή σε ένα βιβλίο με τον τίτλο The Present State of the Greek and Armenian Churches, Anno Christi 1678, Written at the Command of his Majesty, London 1679. Εκεί, περιγράφει τους ασύλληπτους διωγμούς που υφίσταντο οι Χριστιανοί από τους Τούρκους, μόνον και μόνο επειδή επέμεναν να παραμένουν χριστιανοί: «Είναι τραγικό το γκρέμισμα των ιερών της θρησκείας, η αποπομπή του βασιλικού ιερατείου και η μετατροπή των ναών σε τζαμιά. Τα μυστήρια του θυσιαστηρίου τελούνται κρυφά σε μυστικές και σκοτεινές τοποθεσίες. Τέτοιες είδα στις πόλεις και τα χωριά που ταξίδεψα και μοιάζουν μάλλον με κρύπτες ή τάφους, παρά με εκκλησίες. Οι στέγες τους είναι σχεδόν στο ύψος της επιφάνειας του εδάφους, για να μην κατηγορηθεί και η ελάχιστη έξαρση του οικοδομήματος ως θρίαμβος της θρησκείας και ότι θέλουν να ανταγωνιστούν τους ψηλούς μιναρέδες των μωαμεθανικών τζαμιών…. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστο το να δει και να αντιληφθεί κανείς με πόση σταθερότητα, κουράγιο και απλότητα, αμαθή και φτωχά άτομα κρατούν την πίστη τους… Οι ορθόδοξοι ιερείς είναι αναγκασμένοι να ζουν με προσοχή και να ιερουργούν στο σκοτάδι και με μυστικότητα, τρέμοντας τον θρησκόληπτο χαρακτήρα των Ασιανών φανατικών»!
Ο ίδιος διπλωμάτης, είχε γράψει και ένα ακόμη έργο για την κατάσταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην εποχή του, με τον τίτλο The Present State of the Ottoman Empire. Εκεί αναφέρει: «Και πράγματι δεν είναι παράδοξο για την ανθρώπινη λογική, που βλέπει την καταπίεση και την περιφρόνηση στην οποίαν είναι εκτεθειμένοι οι φτωχοί χριστιανοί, το ότι βρέθηκαν πολλοί που αποστάτησαν από την πίστη. Μάλλον είναι θαύμα, και πλήρης επαλήθευση των λόγων του Χριστού πως Πύλαι Άδου ου κατισχύσουσι της εκκλησίας Του, που εξακολουθεί να διασώζεται μέσα σε τόσο μεγάλη καταπίεση, και παρά την τυραννία και τα τεχνάσματα που στρέφονται εναντίον της, μια ανοιχτή και δημόσια έκφραση της χριστιανικής πίστης».
Ο Thomas Smith ήταν διακεκριμένος Άγγλος θεολόγος, εταίρος, κοσμήτορας και αντιπρόεδρος του Magdalen College της Οξφόρδης. Όταν επέστρεψε από την Κωνσταντινούπολη, έγραψε αφήγηση για την ελληνική και την αρμενική εκκλησία, την οποία και δημοσίευσε το 1680. Εκεί, γράφει: «Θα δείτε καθαρά κάτω από πόσο μεγάλες δυσκολίες οι φτωχοί ανατολικοί Χριστιανοί αγωνίζονται, και ενάντια σε πόσο ισχυρή αντίδραση διατηρούν ακόμη την χριστιανική τους ιδιότητα, και πώς ο σταυρός του Χριστού θριαμβεύει, παρά τους σκληρούς χλευασμούς και τις προσβολές των δεδηλωμένων εχθρών του… Εν μέσω των οικτρών πιέσεων, που πλήττουν καθημερινά τους φτωχούς Έλληνες, και των συνεχών ταπεινώσεων και ύβρεων εκ μέρους των Τούρκων (οι οποίοι είναι ηλίθιοι και αργόστροφοι) […] δεν είναι μικρό επιχείρημα για την αλήθεια των μεγάλων άρθρων της χριστιανικής θρησκείας ότι οι χριστιανοί της Ανατολής εξακολουθούν να διατηρούν το σύνολο της ομολογίας των μυστηρίων της πίστεως, όπως αυτά πιστεύονταν και αναγνωρίζονταν κατά τους πρώτους καιρούς».
Λέτε, λοιπόν, μέσα σε αυτές τις τραγικές συνθήκες οι Τούρκοι να επέτρεπαν ελεύθερα την ελληνική παιδεία;
Την φρίκη του τουρκικού ζυγού περιέγραψε και ο σημαντικός λόγιος της τουρκοκρατίας, ο επίσκοπος Κερνίκης και Καλαβρύτων Ηλίας Μηνιάτης (1688): «Έως πότε, πανακήρατε Κόρη, το τρισάθλιον γένος των Ελλήνων έχει να ευρίσκεται εις τα δεσμά μιας ανυποφορήτου δουλείας; Έως πότε να του πατή τον ευγενικόν λαιμόν ο βάρβαρος Θραξ; […] Αχ, Παρθένε, ενθυμήσου πως εις την Ελλάδα πρότερον […] έλαμψεν το ζωηφόρον φως της αληθινής πίστεως. Το ελληνικόν γένος εστάθη το πρώτον οπού […] εδέχθη το θείον Ευαγγέλιον. […]… ακαταπαύστως φωνάζουσιν από όλα τα μέρη της τρισαθλίου Ελλάδος, […] από την Κρήτην, […] την Κύπρον, […] την Αντιόχειαν, […] τας Αθήνας, […] την Σμύρνην, […] την Αλεξάνδρειαν, […] από την Βασιλεύουσαν Πόλιν. Και δείχνοντάς σου την σκληροτάτην τυραννίδα των αθέων Αγαρηνών ελπίζουσιν, από την άκραν σου ευσπλαγχνίαν, του ελληνικού γένους την απολύτρωσιν. […]»
Ο Γεώργιος Φατζέας μητροπολίτης Φιλαδελφείας στην Βενετία. Εκεί εξέδωσε το 1760 το τρίτομο έργο του Γραμματική Γεωγραφική αναφέροντας τα εξής αποκαλυπτικά: «Εις την Ελλάδα, όπου ήνθει τους παλαιούς καιρούς η σοφία και κατώκουν αι Μούσαι, δεν είναι την σήμερον Ακαδημίαι και Σπουδαστήρια, εις τα οποία να αρμώζη το ακαδημαϊκόν όνομα, επειδή η βάρβαρος τυραννία των Τούρκων δεν συγχωρεί εις τους απογόνους των Ελλήνων να επιμελούνται την γύμνασιν των επιστημών και της σοφίας, καθώς ήτον η συνήθεια των προγεννητόρων τους… Είπαμεν και άλλοθεν πως το βάρβαρον γένος των Τούρκων δεν συγχωρεί να ευρίσκονται, εις τους τόπους όπου είναι υπό την τυραννίαν των, κατοικημέναι αι Μούσαι. Και επειδή η ένδοξος Κρήτη είναι υπό την αυτήν τυραννίαν, απορεί και αυτή από Ακαδημίας, καθώς και αι λοιπαί πόλεις. Μόνον κάποια σχολεία έχει της ελληνικής γλώσσης… Η έχθρα όπου έχουν οι Τούρκοι με ταις Μούσαις δεν συγχωρεί εις τους χριστιανούς οπού κατοικούν εις τας επαρχίας της Ασίας να ταις επιμελούνται».
Άλλη μια ξεκάθαρη μαρτυρία λοιπόν, όχι μόνο για την βαρβαρότητα των Τούρκων, αλλά και για τους λόγους που οδηγούσαν στην αναγκαιότητα των Κρυφών Σχολειών.
Ο Αδαμάντιος Κοραής γράφει το 1801: «Tις εξ ημών δεν εδοκίμασε την απάνθρωπον αγριότητα και ασπλαγχνίαν της διεστραμμένης των Oσμανλίδων γενεάς; Αυτοί […] μας εγύμνωσαν από την προγονικήν ημών δόξαν. […] Τους ιερούς ημών ναούς μετέβαλον εις τζαμία. […] Μας στερούσι τα αναγκαία μέσα να συστήσωμεν σχολεία εις ανατροφήν και φωτισμόν των ημετέρων τέκνων. […] Εξαιτίας των Τούρκων η κοινή πατρίς ημών, η πατρίς των τεχνών και των επιστημών, η πατρίς των φιλοσόφων και των ηρώων, έγινε σήμερον κατοικητήριον της αμαθίας και βαρβαρότητος. […] Tοιαύτα και τοσαύτα, φίλοι και αδελφοί, επάθαμεν από το απάνθρωπον γένος των Μουσουλμάνων».
Βλέπουμε ότι ο Κοραής βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με όλους τους άλλους Έλληνες, ξένους, λαϊκούς και κληρικούς, που ομόφωνα και για όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας διακηρύσσουν τα ίδια ακριβώς: Οι Τούρκοι όχι μόνο «ανεκτικοί» δεν ήταν, αλλά η μοναδική «προσφορά» τους ήταν η βαρβαρότητα, ο πόνος, η φτώχεια, η αμάθεια και η κτηνωδία. Η θρησκευτική ελευθερία και η παιδεία έπαθαν τα μέγιστα στην Τουρκοκρατία. Ο θαυμασμός των περιηγητών για το γεγονός ότι στη χώρα μας υπήρχαν ακόμα Ορθόδοξοι, είναι η μεγαλύτερη απόδειξη για το τυραννικό οθωμανικό καθεστώς. Και μάλιστα, οι μαρτυρίες αυτές αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη αξία, όταν συνυπολογίσουμε ότι οι δυτικοί έβλεπαν υποτιμητικά έως και εχθρικά την Ορθοδοξία!
Το 1866, λίγο πριν την έκρηξη της επανάστασης στην Κρήτη, οι Κρήτες έστειλαν στον σουλτάνο μια αναφορά δέκα σημείων και μεταξύ αυτών ζητούσαν το δικαίωμα της παιδείας, αλλά και της προσωπικής τους ελευθερίας: «Έβδομον. Εφιστώμεν ευσεβάστως την πρόνοιαν της Υμ. Α.Μ. εις την έλλειψιν σχολείων εις τα έξωθεν των τριών πόλεων τμήματα, όθεν και ευχόμεθα να είναι ελεύθερος πάσης εθνικότητος άνθρωπος, όταν έχη τα προσόντα του διδασκάλου, να εξασκή το επάγγελμά του εν ταις επαρχίαις ως εν ταις πόλεσι».
Άλλη μια μαρτυρία που δείχνει όχι μόνο το καθεστώς ανελευθερίας και καταπίεσης, αλλά και την ανάγκη ύπαρξης κάποιας μορφής Κρυφού Σχολειού στις περιοχές που οι κατακτητές και οι συνθήκες δεν επέτρεπαν ούτε σχολεία, ούτε και δασκάλους.
Αν υπάρχει ακόμα ελληνισμός και ελληνική γλώσσα και αν κρατήθηκε η φλόγα της ελευθερίας, αυτό δεν οφείλεται στον πολύ μεταγενέστερο «Διαφωτισμό» που ξεφύτρωσε στον 19ο αιώνα, αλλά οφείλεται στην Εκκλησία και στη θεολογία της απελευθέρωσης που εξέφραζε ήδη από τον 15ο αιώνα, καθώς και στο γεγονός ότι οι Έλληνες 17 ολόκληρους αιώνες συνδέθηκαν τόσο πολύ με την Ορθοδοξία που την κράτησαν ζωντανή με το ίδιο τους το αίμα… Άλλωστε, ακόμα και τον φωτισμό του Γένους μέσω της παιδείας, ποιος τον έφερε; Ορθόδοξοι Κληρικοί δεν ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο Νικηφόρος Θεοτόκης, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας, ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Άνθιμος Γαζής, ο Νεόφυτος Δούκας, αλλά και ο Μεθόδιος Ανθρακίτης ή ο Βενιαμίν Λέσβιος; Αυτοί φώτισαν τον λαό και όχι οι «Διαφωτιστές»….
Πηγή: οοdegr και antivaro.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου