Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) - Η παγίδα των «συμμάχων»!

του Στρατή Ανδριώτη

Οι συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Αμερική) είναι εν πολλοίς υπεύθυνες για την τραγωδία και τον ξεριζωμό του Ελληνισμού από τις πανάρχαιες ρίζες του στην Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Θράκη το 1922, συνεργώντας πονηρά καί με δολιότητα υπέρ του κινήματος του Μουσταφά Κεμάλ. Το «βρώμικο» παιχνίδι παιζόταν κυρίως από τους Αμερικάνους και τους Άγγλους πολιτικούς, που κάποιοι εξ’ αυτών ήταν μέτοχοι σε πετρελαϊκές εταιρείες, κατευθύνοντας τους αξιωματικούς του στρατού τους να «επιχειρούν» στην Μικρά Ασία και πέραν αυτής, με γνώμονα τα συμφέροντά τους, χρησιμοποιώντας δολίως ως όργανό τους τον Ελληνικό στρατό που το αίμα των στρατιωτών του καθώς και του αμάχου Ελληνικού πληθυσμού, δεν είχε απολύτως καμία αξία, εκμεταλλευόμενοι με ύπουλο τρόπο τον διακαή πόθο τους να απελευθερώσουν από τους Τούρκους τα πανάρχαια Ελληνικά εδάφη...

Ήταν ηλίου φαεινότερο ότι όλοι αυτοί οι «σύμμαχοι» -αλλά αντίπαλοι στην μοιρασιά- δεν βοηθούσαν για το όραμα των Ελλήνων, δηλ. την Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, αλλά ήθελαν για πάρτι τους τα πετρέλαια, το εμπόριο, και τον πλήρη έλεγχο του κεφαλαίου της περιοχής. Οι μεγάλες κατ’ όνομα συμμαχικές δυνάμεις που φαγωνόντουσαν αναμεταξύ τους μοιράζοντας ξένα εδάφη, στην προσπάθειά τους να ηγεμονεύσουν παγκοσμίως, ήθελαν να μονοπωλήσουν κυρίως τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Συνεργοί τους σ’ αυτή την προσπάθεια ήταν δυστυχώς και μερικοί Έλληνες πλουτοκράτες της εγχώριας ολιγαρχίας που τα συμφέροντά τους είναι κοινά με των ξένων και «επεξεργάζονται» σε μυστικές στοές και λέσχες, οι οποίοι στο βωμό του χρήματος δεν δίστασαν να προδώσουν την πατρίδα τους, κάτι που συνεχίζεται και σήμερα.

Οι αποικιοκράτες καιροφυλαχτούσαν πολύ καιρό βολιδοσκοπώντας την περιοχή. Μήλο της έριδος ήταν τα πετρέλαια Μοσούλης, Μεσοποταμίας, ακόμα και του Καυκάσου, καθώς και τα λιμάνια, οι συγκοινωνίες, οι επιχειρήσεις μεταλλείων, σιδήρου, χρωμίου, αργύρου, ξυλείας, τα κατασκευαστικά έργα που όλα αυτά μαζί θα επέφεραν χρήμα. Οι Άγγλοι που αναλόγως με το τι τους βόλευε, άλλαζαν γνώμες και υποστήριζαν πότε τους Έλληνες και πότε τους Τούρκους, ήθελαν στην Μικρά Ασία τον έλεγχο της βιομηχανίας, το εμπόριο και τους σιδηρόδρομους. Οι Γάλλοι πλεονέκτες γύρευαν και αυτοί το εμπόριο, οι δε Ιταλοί που ήταν οι άσπονδοι εχθροί των Ελλήνων, ενισχύοντας πρώτοι απ’ όλους το τουρκικό κομιτάτο, έχτιζαν κυρίως σχολεία καί ρωμαιοκαθολικές εκκλησίες επιδιώκοντας την επικράτησή τους μέσω της προπαγάνδας. Στην ουσία, η Αμερικάνικη εταιρεία Στάνταρτ Όϊλ και η Αγγλική Πόγιαλ Ντάτς Σέλλ, καθώς και η Γαλλική Υνιόν Παριζιέν (γαλλοαμερικάνικα κεφάλαια), με την επίσης γαλλική Μπανκ ντε Παρί ε ντε Παιή Μπα (αγγλογαλλικά κεφάλαια) που ενδιαφέρονταν για τις μετοχές της «Τούρκις Πετρολέουμ», κυβερνούσαν τις χώρες τους και βάση των συμφερόντων τους χαρασσόταν η πολιτική τους σ’ όλο τον κόσμο. Τελικά από αυτό το «βρωμοπαιχνίδι», η Αγγλία πήρε το 75% των μετοχών της τουρκικής εταιρείας, και η Αμερική άρπαξε από την Γαλλία το 25%, ποσοστό που αργότερα αύξησε κατά πολύ. Αυτές οι εταιρείες ήταν τα «υπουργεία» Αποικιών των χωρών αυτών που για τρία χρόνια θα έβαζαν Έλληνες και Τούρκους να σφάζονται, μοιράζοντας εκείνοι την «πίτα»!

Η Αγγλία στην αρχή παρουσιαζόταν «φίλη» της Ελλάδας και κρατούσε αυτή την στάση γιατί χρειαζόταν τον γενναίο Ελληνικό στρατό, αλλά όταν εξασφάλισε τα συμφέροντά της, τότε τα «έφτιαξε» με τον Κεμάλ! Για την επίτευξη των στόχων τους, διέταξαν αρχικά τον Ελληνικό στρατό να απελευθερώσει τον Μάϊο του 1919 την Σμύρνη, για να… προστατεύσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς, πού όταν μετά από τρία χρόνια σφάζονταν ανελέητα από τους Τούρκους, οι Άγγλοι και οι υπόλοιποι δούλοι του χρήματος δεν έδιναν δυάρα! Ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος πίστευε τότε, ότι κάνοντας τα θελήματα των «συμμάχων», αυτοί θα εκτιμούσαν την προσφορά των Ελλήνων και θα ευνοούνταν στα δίκαια αιτήματά τους, παίρνοντας ως ανταμοιβή για τους αγώνες τους τα εδάφη που ήταν Ελληνικά. Αντ’ αυτού, το καλοκαίρι του 1922, όλοι οι μεγάλοι μαζί πρόδωσαν τους Έλληνες που δεν τους χρειαζόταν πιά, και τους πέταξαν στη θάλασσα. Ο Ελληνικός στρατός εκτός από τους Τούρκους είχε αντιμέτωπες τις πονηριές των Γάλλων και των Αμερικάνων, πρωταρχικά και των Ιταλών, που όταν πάτησαν οι Έλληνες το πόδι τους στην Σμύρνη, οι Ιταλοί απελευθέρωσαν από τις φυλακές όλα τα «αποβράσματα» για να δράσουν κατά των Ελλήνων, και επέτρεψαν στους Τούρκους να σφάξουν περί των 6.000 αμάχων Ελλήνων Χριστιανών στη Αϊδίνιο (16-6-1919). Ιδίως οι Ιταλοί πολιτικοί δεν έκρυψαν ποτέ την έχθρα τους κατά των Ελλήνων. Αμερικάνοι και Γάλλοι δεν ήθελαν τον Ελληνικό στρατό στην Μικρά Ασία, όμως από όλες αυτές τις ιμπεριαλιστικές χώρες καμία δεν διέθετε δικό της στρατό, ούτε και χρήματα για να επιβάλλει την τάξη στην περιοχή. Επινοήθηκε λοιπόν από την Αγγλία, η πονηρή «ιδέα» να αποσταλεί ο Ελληνικός στρατός για να καταστείλει την τουρκική αντίσταση, γνωρίζοντας ότι οι Έλληνες είχαν πάντα τον πόθο να απελευθερώσουν τους υπόδουλους αδελφούς τους και τις πατρίδες τους που κατείχαν οι Τούρκοι περισσότερα από 450 χρόνια, αν και όλοι τους είχαν στρατό σε σημεία όμως που «μύριζε» πετρέλαιο (Μοσούλη - Μεσοποταμία)! Βασικά οι Άγγλοι ήθελαν να εκβιάσουν τους Τούρκους αλλά και τους συμμάχους τους, γνωρίζοντας ότι οι Αμερικάνοι είχαν μυστικές συμφωνίες με τον Κεμάλ ώστε η Τουρκία να τεθεί υπό αμερικάνικη εντολή με έδρα την Σεβάστεια και η Αμερική να ηγεμονεύει σε Μ. Ασία, Πόντο, Αρμενία. Ομοίως και οι Γάλλοι προσέφεραν τα πάντα στους Τούρκους του Κεμάλ καθώς και η Ιταλία που τον υποστήριζε. Και όλα αυτά για το ποιος θα αρπάξει τα πιο πολλά! Γι’ αυτό περιφρονούσαν τους Έλληνες στρατιώτες, αν και ζήλευαν την παλικαριά τους. Πάντως, το γεγονός ότι η Τουρκία κατεχόταν από τους «συμμάχους», ένωσε τους Τούρκους, που κατάλαβαν ότι σχεδιαζόταν από τους «μεγάλους» να αρκεσθούν στο άγονο βιλαέτι του Ικονίου.

Ο λόγος λοιπόν, της Μικρασιατικής εκστρατείας ήταν τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των «μεγάλων», το αποικιακό καθεστώς που ήθελαν να επιβάλλουν καθώς και ένα αντισοβιετικό μέτωπο! Οι Άγγλοι ήταν αυτοί που έπρεπε να δώσουν την έγκριση πριν από κάθε κίνηση του Ελληνικού στρατού, ακόμα και όταν επρόκειτο να αμυνθούν στους Τούρκους, με αποτέλεσμα να μείνουν οι Έλληνες καθηλωμένοι για 14 μήνες πέριξ της Σμύρνης, διότι οι Άγγλοι περίμεναν να δουν πως θα εξελιχθούν τα πολλά εσωτερικά προβλήματα της Τουρκίας (στάσεις, κινήματα, επανάσταση κ.α.) που την είχαν διαβρώσει μέχρι σημείου διάλυσης. Το αποτέλεσμα της τουρκικής κρίσης, θα έκρινε αν θα διέταζαν οι Άγγλοι την περαιτέρω ανάπτυξη του Ελληνικού στρατού. Επιτρεπόταν να προχωρήσει ο Ελληνικός στρατός μόνο αν ευνοούνταν τα Αγγλικά πετρελαϊκά σχέδια. Πράγματι δόθηκε το ΟΚΕΥ στον Ελληνικό στρατό να προχωρήσει ως την Προύσα, συντρίβοντας τους Τούρκους, για τον λόγο ότι οι Άγγλοι και οι Γάλλοι που κατείχαν περιοχές των Τούρκων (Κιλικία, Δαρδανέλια, Ουσάκ, Προύσα, Φιλαδέλφεια, Μπαλικεσέρ), δέχθηκαν επιθέσεις από τους Τούρκους και κινδύνευαν. Οι «σύμμαχοι» θα έπαιρναν «παπούτσι» από τις τουρκικές επιθέσεις, γι’ αυτό και έδωσαν εντολή στους Έλληνες να επέμβουν συντρίβοντας άνετα τους Τούρκους. Έτσι, υπογράφηκαν και οι ευνοϊκές για τους Έλληνες συνθήκες του 1920. Όταν όμως, η κατάσταση ηρέμησε, οι δόλιοι «σύμμαχοι» συνειδητοποίησαν ότι οι Έλληνες είχαν φθάσει ως την Προύσα, έστω και για την δική τους ανάγκη. Αυτό όμως ήταν κάτι που δεν τους πολυάρεσε. Άρχισαν τότε να επινοούν «φιλοτουρκικά» σχέδια, με πρόσχημα τις εκλογές στην Ελλάδα (Νοέμβριος 1920), που βλακωδώς διεξήχθησαν εν μέσω πολέμου, αλλάζοντας το καθεστώς με την επιστροφή του Κωνσταντίνου που δεν ήθελαν οι «σύμμαχοι» διότι εξυπηρετούσε γερμανικά συμφέροντα. Μιας Γερμανίας που τα προηγούμενα χρόνια είχε γίνει η αιτία να εξοντωθούν από τους Τούρκους, εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες του Πόντου, της Μικρασίας και της Θράκης. Έτσι, όταν το 1921 διατάχθηκε να επιχειρήσει ο Κωνσταντίνος και ο Ελληνικός στρατός, οι Γάλλοι είχαν ήδη κλείσει συμφωνίες για μακρόπνοα έργα δεκαετιών. Οι Γάλλοι γι’ αυτό τον λόγο παρείχαν όλο το στράτευμα που διέθεταν οπλίζοντας τον στρατό του Κεμάλ! Ομοίως και οι Ιταλοί που παρακολουθούσαν τις νίκες και την προέλαση του Ελληνικού στρατού και δεν ήθελαν την ζωή τους. Οι στόλοι των Γάλλων και των Ιταλών χωρίς να ντρέπονται κουβαλούσαν όπλα απ’ τα παράλια ενισχύοντας τους Τούρκους.

Όπως απεδείχθη η Ελλάδα δεν αγωνιζόταν πλέον για την ανεξαρτησία της, αλλά είχε μετατραπεί σε θύμα που με το αίμα των παιδιών της καθώς και του αμάχου Μικρασιατικού πληθυσμού, πολεμούσε εξυπηρετώντας τα ξένα αποικιοκρατικά συμφέροντα.

Ο επίλογος της Μικρασιατικής καταστροφής γράφθηκε στην παραλία της Σμύρνης, όπου οι Έλληνες κατάλαβαν καλά ποιοι ήταν οι «σύμμαχοι» της Αντάντ! Από 32 μεγάλα αμερικάνικα, αγγλικά καί γαλλικά πλοία, τραβούσαν ταινίες την Σμύρνη που φλεγόταν, τους αμάχους Έλληνες, τα γυναικόπαιδα και τους ηλικιωμένους που όσοι δεν πνιγόντουσαν στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν, σφάζονταν από τους τσέτες, και για να μην ακούνε οι «πολιτισμένοι» της Δύσεως τις κραυγές του κόσμου που κινδύνευε και ζητούσε βοήθεια, έπαιζαν εμβατήρια, γευμάτιζαν αδιάφοροι και ζεματούσαν ή έκοβαν τα χέρια όσων έφθαναν κολυμπώντας και γαντζωνόντουσαν στα πλοία τους. Η θάλασσα τότε είχε γεμίσει από πτώματα, ώστε μπορούσε κανείς να περπατήσει πατώντας πάνω τους! Δεν τους ένοιαζε πλέον που το αίμα εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων έρεε ποτίζοντας την γη των πατέρων τους, ούτε για εκατομμύρια αμάχους Έλληνες που έφευγαν πρόσφυγες από τις πατρίδες τους, νοιαζόντουσαν μόνο για το πετρέλαιο που θα επέφερε χρήμα στις τσέπες τους.

Σχόλιο: Όσον αφορά το επιχειρησιακό μέρος του Μικρασιατικού πολέμου (1919-1922), δεν υπήρξε ποτέ πόλεμος στην παγκόσμια ιστορία όπου οι επί τρία χρόνια νικητές (Έλληνες) σε όλα τα μέτωπα και σε όλες τις μάχες που δόθηκαν κατατροπώνοντας τους χαμένους (Τούρκους), να αποχωρήσουν τελικά εκείνοι ηττημένοι από τον πόλεμο χωρίς να έχουν χάσει ούτε μία μάχη!

Μικρασιατική καταστροφή 1922 – Νικημένοι αηττήτως !

Αναμφίβολα η Μικρά Ασία δεν χάθηκε στα πεδία των μαχών. Στη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) ο Ελληνικός Στρατός υπερτερούσε συντριπτικά καθ’ όλη τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων καί όχι μόνο δεν ηττήθηκε αλλά προκάλεσε το δέος ακόμα και του Κεμάλ! Αρχής γενομένης από τις 2 Μαΐου 1919 που τα Ελληνικά στρατεύματα απελευθέρωσαν τη Σμύρνη κατ’ εντολή των συμμάχων για να προστατευτεί ο Χριστιανικός πληθυσμός παρά την λυσσώδη αντίδραση της Ιταλίας. Η αντίσταση των Τούρκων καταλύθηκε εντός μίας ώρας. Στις συμπλοκές σκοτώθηκαν 76 Τούρκοι και κάποιοι μίλησαν για σφαγή! Απ’ τους συλληφθέντες ουδείς φονεύθηκε ή κακοποιήθηκε αλλά σύντομα απελευθερώθηκαν παραδόξως (βλ. Στεργιάδης) μαζί με όσους οργάνωσαν τον τουρκικό στρατό! Ο Ελληνικός στρατός προωθήθηκε πάραυτα. «Εμπρός και ο Θεός μαζί μας» ήταν το σύνθημα. Το 5ο σύνταγμα πεζικού πήρε αμαχητί τη Μενεμένη παραδοθέντος του εκεί τουρκικού τάγματος. Στις 12/5 ο Στρατός μας μπαίνει στη Μαγνησία. Οι τσέτες τρέπονται σε άτακτο φυγή στο άκουσμα ότι «οι Έλληνες έρχονται». Οι Τσολιάδες 2ου λόχου του 11/38 τρέπουν σε φυγή Ιταλούς υποστηρικτές των Τούρκων και μπαίνουν στην Έφεσο, στο Βαϊνδήριο και τα Θείρα όπου γίνονται δεκτοί με χαρά ακόμα και από Τούρκους! Στις 15/5 το 5ο σύνταγμα πεζικού και το 8ο Κρητών μπαίνουν αναίμακτα στο Αϊδίνιο. Στην κοιλάδα του Καΐστρου οι Τσολιάδες μάχοναι συντρίβοντας τους Τούρκους. Στις 16/5 στ’ Αϊβαλί συντρίβονται Τούρκοι άτακτοι και τσέτες που εγκαταλείπουν την πόλη. Οι Αϊβαλιώτες είναι ελεύθεροι. Στις 19/5 μετά από ολοήμερη μάχη με διπλάσιους εμπειροπόλεμους Τούρκους αντάρτες που τράπηκαν σε φυγή πάρθηκε το Οδεμήσι. Στις 25/5 απελευθερώνεται νικηφόρα η Πέργαμος και την επομένη στη Λύγδα παραδίδονται λήσταρχοι και ζεϊμπέκηδες της περιοχής. Στην περιοχή της Περγάμου, οι δεκαπλάσιες μονάδες κρούσης 5000 ατάκτων Τούρκων, κυκλώνουν το 1ο τάγμα Κρητών που περνάει δύσκολες ώρες, όμως νικά ξανά γρήγορα. Στο Αϊδίνιο οι Τούρκοι που δεν είχαν αφοπλισθεί, μαζί με τους τσέτες και τους Ιταλούς δίνουν σκληρές μάχες μέσα στην πόλη που ζώνεται στις φλόγες (17-6-1919). Στα υψώματα το θρυλικό 38ο σύνταγμα Ευζώνων αποδεκατίζει τους τσέτες, αναχαιτίζει Τούρκους που όμως είχαν σφάξει 6500 αμάχους Έλληνες του Αϊδινίου. Η εκδίκηση έρχεται στα πεδία της μάχης και όχι χτυπώντας αμάχους από το 3ο σύνταγμα πεζικού του Κονδύλη που καταδιώκει τους Τούρκους και τους διαλύει πιάνοντας τον ορεινό όγκο Σαπουντζή Νταγ. Όσοι Τούρκοι αντάρτες αντιστάθηκαν συνετρίβησαν. Το Φεβρουάριο του 1920 εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη το Ελληνικό Επιτελείο υπό τον Αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Στις 10-3-1920 η θρυλική Μεραρχία Αρχιπελάγους εξορμά προς Προύσα και εντός δύο εβδομάδων καταπνίγει την κεμαλική επανάσταση. Ολόκληρη η Ευρώπη κρατούσε την αναπνοή της παρακολουθώντας μία Μεγάλη Δύναμη την Ελλάδα του 1920. Το γοητευτικότερο όραμα. Η Τουρκική Συνέλευση (20-4-1920) ανέθεσε στον Κεμάλ να οργανώσει τον αγώνα τους. Στις επιθέσεις των Τούρκων το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο έκανε έκκληση στους Συμμάχους για πλήρη ελευθερία δράσης. Μια κραυγή συγκλόνισε το μέτωπο: «Εμπρός προς Ανατολάς». Από τις 9-6-1920 ο Ελληνικός Στρατός επιτίθεται ακάθεκτος και απελευθερώνει πολλές πόλεις. Στις 10/6 η 1η Μεραρχία και οι Τσολιάδες 1/38 καταλαμβάνουν τον ορεινό όγκο Νταλιάμπολ Νταγ. Η 13η Μεραρχία καταλαμβάνει θέσεις Τούρκων σε μια μέρα καλύπτοντας 43χλμ. συντρίβοντας ολόκληρο το 12ο τούρκικο σώμα στρατού που δεν υπήρχε πλέον! Μπαίνουν θριαμβευτές στη Φιλαδέλφεια. Στις 16/6 οι Τσολιάδες 5/42 του Πλαστήρα παίρνουν το Αξάρι. Η Μεραρχία Αρχιπελάγους νικάει την 61η τουρκική μεραρχία, συλλαμβάνει 1600 αιχμαλώτους και μπαίνει στο Σόμα. Βορείως του Αξαρίου προελαύνει ο Στρατός Σμύρνης. Στον κάμπο της Χάρτας οι Τούρκοι συντρίβονται, τρέπονται σε άτακτη φυγή και ο Ελληνικός Στρατός μπαίνει στο Κιρκ Αγάτς. Η Πάνορμος ήταν και πάλι Ελληνική! Η κατάληψη της Προύσας ανατέθηκε στην Μεραρχία Αρχιπελάγους. Οι Τούρκοι υποχωρούν αφήνοντας νεκρούς και αιχμαλώτους. Η νίκη των Ελλήνων ήταν συντριπτική. Ο Στρατός μας δεν είχε χάσει ούτε μία μάχη! Οι νικηφόρες προελάσεις αύξησαν το κύρος της Ελλάδας και υπεγράφη η ευνοϊκή συνθήκη των Σεβρών (10-8-1920). Τον Οκτώβριο του 1920 ο Ελληνικός στρατός διατηρούσε μέτωπο από τις εκβολές του Σαγγάριου στον Εύξεινο και έφτανε μέχρι την Ερυθραία. Το μόνο λάθος ήταν οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, ο διχασμός! Η Αντάντ εγκαταλείπει την Ελλάδα. Οι Σύμμαχοι τήρησαν εχθρική στάση προς τους Έλληνες. Γάλλοι και Ρώσοι έδωσαν άφθονα εφόδια στον Κεμάλ. Αρχηγοί και αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού αντικαταστάθηκαν από άπειρους πολέμου που θα διοικούσαν γενναίους βετεράνους. Τις κεντρικές θέσεις πιάνουν άτομα που δεν μετείχαν σε καμία εκστρατεία! Στις 24-12-1920 ξεκινάει επίθεση στο Εσκή Σεχήρ. Οι Τούρκοι για μια ακόμα φορά ηττώνται, υποχωρούν παρά τα διοικητικά λάθη των καινούργιων Ελλήνων επιτελαρχών που αντί να καταδιώξουν τους Τούρκους πέραν του Ιν Ενού υποχωρούν, δίνοντας ευκαιρία στο κεμαλικό κίνημα να ανασυνταχθεί ενώ μπορούσαν να το διαλύσουν. Τον Μάρτιο του 1921 αποφασίζεται η συνέχεια του πολέμου με ανόητες αλλαγές στη διοίκηση του στρατού. Οι επιθέσεις προς το Εσκή Σεχήρ δημιουργούν απώλειες στον Ελληνικό στρατό (200 αξιωματικοί καί 4000 άνδρες), τις περισσότερες απ’ όσες είχαν σημειωθεί σ’ όλες τις μάχες απ’ τη Σμύρνη ως την Προύσα! Οι Τούρκοι (28-3-1921) εξαπολύουν τρομακτική επίθεση. Την κρίσιμη στιγμή μέσα απ’ το δάσος Χασάν Ντεντέ Τεπέ ορμούν οι Τσολιάδες του 5/42 του Πλαστήρα τρέποντας σε φυγή τους Τούρκους (800 νεκροί, 200 αιχμάλωτοι). Ιούνιος 1921, ξεκινά μεγαλεπίβουλο σχέδιο καταστροφής του κεμαλικού στρατού που εφαρμόζεται λανθασμένα εξαντλώντας το Στρατό μας αν και οι Τούρκοι ανατρέπονται απ’ την 1η Μεραρχία του γενναίου Φράγκου και το θρυλικό 1/38 Ευζώνων του Τζαβέλα παρά τις βαριές απώλειες (600 νεκροί και τραυματίες). Η προέλαση συνεχίζεται στο υψίπεδο Κιουταχείας που ήταν το κλειδί. Δίνεται μία απ’ τις δυσκολότερες μάχες. Οι Έλληνες νίκησαν (12-7-1921)! Οι Τούρκοι κάνουν υποχωρητικό ελιγμό 300χλμ(!!!) μέχρι το Σαγγάριο για να μην δώσουν άλλη μάχη και κυκλωθούν μπροστά στο Εσκή Σεχήρ. Ξανά το λάθος των Ελλήνων επιτελαρχών που δεν διέταξαν έγκαιρα να κυκλώσουν ή να καταδιώξουν τον τουρκικό στρατό που υποχώρησε άθικτος! Ακολουθούν απόρρητες συσκέψεις και αποφάσεις Ελλήνων (βασιλέως, πρωθυπουργού, υπουργού, αρχηγού επιτελείου) που δημοσιεύονται από… Τούρκους! Η σχεδιαζόμενη εκστρατεία στο Σαγγάριο για να συντριβεί ο στρατός του Κεμάλ ήταν ήδη καταδικασμένη. Αποφασίστηκε να καταληφθεί η Άγκυρα έστω κι αν κινδύνευε να καταστραφεί ο Ελληνικός στρατός που επιτέθηκε στο ισχυρό μέτωπο Δορύλαιου (Εσκή Σεχίρ) και Αφιόν Καραχισάρ, το διέσπασε και στις 1-8-1921 εξορμά στην πιο αφιλόξενη γωνιά της Μ. Ασίας, στην Αλμυρά Έρημο για να αιφνιδιάσει τους Τούρκους. Οδοιπορία 200χλμ από τη βάση ανεφοδιασμού μέσα στη σκόνη πλέον των 10 ημερών, θερμοκρασία έως και 45ο υπό το μαρτύριο της δίψας με τροφή ρέγκες καί κρεμμύδια αν και οι αποθήκες Σμύρνης είχαν άφθονα τρόφιμα, με δριμύ ψύχος τη νύχτα. Πολλές μεραρχίες καλύπτουν με τα πόδια αποστάσεις έως και 250χλμ. Με αριστερούς εξόριστους από τους σιδηρόδρομους Αθηνών να τοποθετούνται σε εμπιστευτικές θέσεις, επιτελεία, τηλεφωνικά κέντρα, μονάδες ανεφοδιασμού! Οι Τούρκοι γνωρίζουν όλους τους ελιγμούς των Ελλήνων. Στις 10/8 οι καταβεβλημένοι Έλληνες στρατιώτες με λάθος χάρτες(!) επιτίθενται γενναία ανατρέποντας άμυνες των Τούρκων! 7 τουρκικές μεραρχίες κάνουν αντεπίθεση εναντίον 4 συνταγμάτων μας. Οι Τσολιάδες του 1/38 αποκρούουν ηρωϊκά τους Τούρκους αναγκάζοντας τον Κεμάλ να πεί: «Αν ηττηθούμε, Έλληνες θα μας έχουν νικήσει». Δόθηκαν πολλές μάχες. Η κυριότερη στο Καλέ Γκρότο στον απρόσιτο ορεινό γρανιτένιο όγκο, όπου ήταν οχυρωμένοι οι Τούρκοι. Σε 12 ώρες καταλήφθηκε το απόρθητο οχυρό που δεν είχε κανένα νόημα, απλά για το γόητρο χάθηκαν εκατοντάδες Έλληνες παλικάρια! Στις μάχες αυτές η ανδρεία του Έλληνα υπήρξε απαράμιλλη. Καταλήφθηκαν κύριες βάσεις των Τούρκων: Ταμπούρογλου, Γκιλντίζ Νταγ και Πολατλί. Ύστερα από επικές προσπάθειες ο Ελληνικός στρατός αναγκάστηκε από έλλειψη εφεδρειών να συμπτυχθεί στη γραμμή Εσκή Σεχίρ - Αφιόν Καραχισάρ. Ακολουθεί το διάστημα από Οκτώβριο 1921 μέχρι Αύγουστο 1922 χωρίς αξιόλογα γεγονότα, με ορισμένες τουρκικές επιθέσεις που αντιμετωπίστηκαν πανεύκολα. Τον Μάιο 1922, τη διοίκηση αναλαμβάνει ο αρχιστράτηγος Χατζηανέστης οργανώνοντας εκστρατεία κατάληψης της Κωνσταντινούπολης ως μέσου πίεσης προς τον Κεμάλ, αποσύροντας στρατεύματα του Μετώπου που διερράγη και εγκαταλείφθηκε η γραμμή Εσκή Σεχήρ - Αφιόν Καραχισάρ. Η ματαίωση της επιχείρησης με επέμβαση των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους. Τα ελληνικά στρατεύματα ήταν υποχρεωμένα να αμύνονται σε γραμμή μετώπου μήκους 713 χλμ. παρατάσσοντας μετωπική δύναμη 100.000 μόλις ανδρών διαμοιρασμένων σε 3 τμήματα κρούσης. Στις 13-8-1922 οι Τούρκοι θέλουν να πάρουν το Χασάν Μπέλ. Το 5/42 των Ευζώνων τους νικά αναγκάζοντας τον Τούρκο διοικητή Ρεσάτ να αυτοκτονήσει ντροπιασμένος! Τουρκική επίθεση εκδηλώθηκε στις 26/8 στην περιοχή Αφιόν Καραχισάρ. Όσο το Γ΄Σώμα παρέμενε στις θέσεις του, οι Τούρκοι δεν τολμούσαν να επιτεθούν. Όρμησαν μόλις έγινε το πρώτο βήμα πίσω. Ταυτόχρονα οπισθοχώρησε το Β΄Σώμα ελέγχοντας μόνο τις προσβάσεις προς Σμύρνη. Οι δυνάμεις αυτές μετά από σκληρές μάχες διασπάστηκαν. Είχε ήδη αρχίσει η ολοκληρωτική κατάρρευση του μετώπου. Ο Μεσίν, βιογράφος του Κεμάλ, αφηγείται ότι «ενώ η τουρκική άμυνα κρατιόταν από μια κλωστή, πληροφορούνται ότι ο Ελληνικός στρατός υποχωρεί», χωρίς να έχει ηττηθεί, θάβοντας όνειρα 500 ετών! Και η ειρωνεία: «Εάν οι Έλληνες κρατούσαν ακόμα ένα τέταρτο της ώρας, ο Κεμάλ θα διέταζε απαγκίστρωση για να προλάβει την καταστροφή»! Οι στρατιώτες μας δεν υποχωρούν αλλά αποχωρούν χωρίς να γνωρίζουν το γιατί. Έφευγαν περνώντας απ’ τα σημεία που λίγο πριν εξευτέλιζαν τις ορδές του Κεμάλ! Η στρατιά της Μ. Ασίας δεν νικήθηκε, ΠΡΟΔΟΘΗΚΕ! Νικήθηκε το επιτελείο αρχηγών. Το Α΄Σώμα Στρατού υποχωρούσε ενώ θα μπορούσε να ανασυνταχθεί. Χρειαζόταν ένας ψυχωμένος ηγέτης που ο κομματισμός δεν επέτρεψε. Απ’ αυτή τη στρατιά δημιουργήθηκε αργότερα ο Στρατός Έβρου που ο Κεμάλ δεν τόλμησε ούτε καν να αντικρίσει! Το 22ο τάγμα του Γ΄Σώματος στρατού κατά διαταγήν δεν ρίχτηκε ποτέ στις μάχες, κάνοντας τους παρατηρητές! Οι Τσολιάδες του Πλαστήρα αναλαμβάνουν χρέη προστάτη της Στρατιάς που αποχωρεί, αποκρούοντας επιθέσεις των Τούρκων που τις επόμενες μέρες πραγματοποιούν βαθιές διεισδύσεις. Πίσω απ’ τους Τούρκους ακολουθούν οι πελεκοφόροι του Κεμάλ για όποιον Τούρκο δειλιάσει. Λίγες αξιόμαχες Ελληνικές μονάδες αντιστέκονται! Είναι αυτοί που από την πρώτη μέρα της εκστρατείας βρίσκονταν στην 1η γραμμή. Δίνουν τη μάχη του Αφιόν. Το 5/42 και το απόσπασμα του Λούφα αποκρούουν και πανικοβάλουν τους Τούρκους εξαπολύοντας αντεπιθέσεις. Οι στρατιώτες μας αν και αποχωρούσαν δίνουν μάχες νηστικοί, μεγαλουργούν όπως στο Χαμούρ Κίρκ. Η ανεξάρτητη μεραρχία μας, πορευόμενη προς Κιουτάχεια αποδεκατίζει σε 12 ώρες το 53ο τουρκικό σύνταγμα διασώζοντας χιλιάδες πρόσφυγες! Η 13η Μεραρχία ζει τραγικές στιγμές με μεγάλες απώλειες δίνοντας ηρωϊκή τιτανομαχία στις χαράδρες του Αλή Βεράν. Παλικαρίσια μάχονται ο ουλαμός εφέδρων, το 26ο σύνταγμα. Η διαταγή όμως που έφθανε ήταν να «οπισθοχωρήσουν ακροποδητί»! Όσοι δεν υπάκουσαν προτίμησαν να πεθάνουν πολεμώντας. Δίνουν μάχες στο Ουσάκ, ανατρέποντας προσωρινά στο Ακτάς καί στο Σαλιχλή τους Τούρκους που υπέστησαν βαριές απώλειες. Εκεί κρίθηκαν όλα γιατί θα μπορούσε να είχε συντριβεί η τουρκική επίθεση. Ο Κεμάλ ήθελε να αναμετρηθεί με τους Έλληνες που αποχωρούσαν γιατί δεν τους είχε νικήσει. Ήθελε να κερδίσει έστω και μία μάχη! Ένοιωθε ηττημένος αν και είχε κατακτήσει τη Μ. Ασία! Στα Μουδανιά με τις πονηριές των Γάλλων πιάστηκαν 10.000 Έλληνες στρατιώτες αιχμάλωτοι. Τις τελευταίες μέρες πολεμούσαν με θάρρος αψηφώντας τις τουρκικές ορδές μόνοι οι Τσολιάδες του Πλαστήρα και μερικοί γενναίοι αξιωματικοί, ενώ ολόκληρες μεραρχίες αποχωρούσαν. Το τέλος του Ελληνισμού της Μικρασίας σήμανε. Στις 5-9-1922 οι Έλληνες στρατιώτες είχαν φύγει. Το Γ΄Σώμα ήταν σχεδόν ανέπαφο. Τελευταίοι φεύγουν οι Τσολιάδες του Πλαστήρα. Οι Τούρκοι δειλιάζουν μόνο που τους βλέπουν. Ο Πλαστήρας είχε ζητήσει «άδεια» να αναχαιτίσει τους Τούρκους κρατώντας ελεύθερη την Ιωνία με 1500 άνδρες που διέθετε και μία μόνο Μεραρχία! Δεν του επετράπη! «Κρυφά» δίνουν ένα τελευταίο καλό μάθημα στους τσέτες (147 νεκροί) που κυνηγούσαν αμάχους πρόσφυγες στο Σταυρό προς Τσεσμέ. Αν δεν βιαζόταν ένας Έλληνας λοχίας να πυροβολήσει θα πιανόντουσαν όλοι οι τσέτες στη φάκα! Καραβάνια προσφύγων κατέφθασαν στην Ελλάδα. Χιλιάδες Ελλήνων της Μ. Ασίας που δεν πρόλαβαν να διαφύγουν, εξοντώθηκαν ομαδικά από τους Τούρκους. Οι υλικές καταστροφές ανεπανόρθωτες. Η Μικρά Ασία εκκενώθηκε, αν και χίλια χρόνια πρίν από το 1922 οι Έλληνες της Μ. Ασίας υπερέβαιναν τα 25 εκατομμύρια! Η αλησμόνητη πατρίδα θα έμενε ορφανή, τουρκεμένη.

Επίλογος: «…στη Μ. Ασία δεν ηττήθη ο γενναίος Ελληνικός στρατός. Η πολιτική ηγεσία του ηττήθη…» (Κεμάλ Ατατούρκ – Εθνοσυν/ση Άγκυρας).