Χριστιανισμός καί καρναβάλι

του Θωμά Ε. Σολδάτου

(Καθηγητή Θεολογίας του Γυμνασίου Καλυθιών)

Μέσα στο πάντρεμα των δυο κολοσσιαίων δυνάμεων του ελληνισμού και του χριστιανισμού, ήθη και έθιμα άξια μετάδοσης και μη, πέρασαν ανάμεσα στις γενεές και έφτασαν ως τις μέρες μας, χωρίς οι περισσότεροι να γνωρίζουμε τι έθιμα είναι αυτά, από πού προέρχονται και τι σημαίνουν.

ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ...

Ένα τέτοιο έθιμο είναι και η Αποκριά! Η Αποκριά έχει ειδωλολατρική προέλευση. Στα γλέντια αυτά και στα ξεφαντώματα, βρίσκονται τα υπολείμματα θρησκευτικών τελετών, που τα πανάρχαια χρόνια οι λαοί διεξήγαγαν, γιορτάζοντας την έναρξη κάθε καινούργιου χρόνου, ή την αρχή μιας νέας εποχής, της άνοιξης, προσδίδοντας ένα μαγικό χαρακτήρα για ευωχία και καλή σοδιά ξεγελώντας τα κακά πνεύματα της φύσης. Τέτοιες τελετές βρίσκουμε στους αρχαίους Έλληνες, με τις οργιαστικές τελετές προς τιμήν του θεού Διονύσου, καθώς και στα Κρόνια όργια, που γίνονταν στο τέλος κάθε χρόνου προς τιμή του θεού Κρόνου, του προστάτη της σποράς και της γονιμότητας. Οι γιορτές αυτές είναι τα περίφημα Σατουρνάλια των Ρωμαίων (από το λατινικό Saturn = Κρόνος), που είναι βελτιωμένη έκδοση των αρχαίων ειδωλολατρικών τελετών. Η λέξη "ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ" προέρχεται από την λατινική λέξη "CARNEVALE" που σημαίνει "ΑΝΤΙΟ ΚΡΕΑΣ". Εξ ου και το δικό μας "ΑΠΟΚΡΕΩ", με το οποίο ονόμαζαν οι Βυζαντινοί την τελευταία ημέρα της ΚΡΕΑΤΟΦΑΓΙΑΣ, χαρακτηρίζοντας έτσι μια περίοδο του εκκλησιαστικού εορτολογίου. Στις εορταστικές αυτές τελετές κάθε έννοια ηθικής καταργούνταν, και μέσα στη γενικότερη αυτή αποδόμηση, οι συμμετέχοντας επιδίδονταν σε κάθε είδους ανηθικότητες, καλύπτοντας την ταυτότητά τους πίσω από την μεταμφίεση.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Η εκκλησία έχοντας επίγνωση του μαγικο-θρησκευτικού πυρήνα πίσω από τον οποίο κρύβονταν οι αρχέγονες δοξασίες και δεισιδαιμονίες είχε τρεις επιλογές. Η πρώτη ήταν να τις απορρίψει, καταδικάζοντάς τες, ως ειδωλολατρικές. Η δεύτερη, να τις υιοθετήσει συλλήβδην και να τις ενσωματώσει μέσα στη νέα πίστη. Και η τρίτη, να τις αγνοήσει, κρατώντας απέναντι τους μια στάση ουδετερότητας αλλά χωρίς να παύει σε κάθε ευκαιρία να τονίζει την παγανιστική τους προέλευση. Η τρίτη επιλογή κρίθηκε ατύπως προτιμότερη, για τον απλούστατο λόγο ότι ο λαός κουβαλώντας μια τέτοια προγονική παράδοση αιώνων, δεν θα ακολουθούσε εύκολα και αγογγυστί, διότι μέσα στα κύτταρά του κουβαλούσε ιστορικές καταβολές, που μόνο με παιδεία, κατανόηση και αγάπη εκ μέρους της Εκκλησίας, θα μπορούσε κάποτε, ίσως, να αποποιηθεί και να συνειδητοποιήσει αν όχι το βλαβερό, σίγουρα όμως το ανούσιο και αποπροσανατολιστικό των μαγικο-παγανιστικών αυτών τελετών.

Βεβαίως πρέπει να αναφέρουμε πως η Εκκλησία καταδίκασε και απέρριψε τις γιορτές του καρναβαλιού με την 6η Οικουμενική Σύνοδο του 692, όμως με μια υπέροχη στάση ανοχής και αγάπης παρακολούθησε το λαό να το συνδέει, έστω και τυπικά, με το εορτολόγιο της Εκκλησίας, μέσω της εξαγνιστικής Σαρακοστής. Δηλαδή συνδυάζεται το γλέντι ο χορός και το ξεφάντωμα, με την αυστηρή νηστεία και τη λατρεία της Μ. Τεσσαρακοστής, η οποία θα επακολουθήσει. Και θα απαιτήσει από τον πιστό λαό να ακολουθήσει την κατανυκτική λατρευτική ατμόσφαιρα της Εκκλησίας, με τα Απόδειπνα, τους Κατανυκτικούς εσπερινούς και τους Χαιρετισμούς, την μεγάλη πορεία προς το κέντρο των εκδηλώσεων, την Μεγάλη Κυριακή του Πάσχα.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΟΥ

Ποια όμως ήταν η φιλοσοφία και ο σκοπός του καρναβαλιού στους αρχαίους; Τι ήθελε να πετύχει;

Την ανατροπή (αποδόμηση) της τάξης των πραγμάτων.

1. Την αμφισβήτηση των αξιών και της ιεραρχίας

2. Την κατάργηση των ορίων και των καθιερωμένων ηθικών νόμων. Κάνει πέρα όποια άλλη επιταγή και τα ορίζει όλα από την αρχή ανάποδα. Με τις παραπλανητικές μεταμφιέσεις και την εθιμοτυπία της «τρέλας» στο λαό με τον αποκαλυπτικό και τολμηρό λόγο του πρόστυχου, το αναποδογύρισμα έχει αρχίσει. Έτσι τα άτομα που συμμετέχουν στο καρναβάλι δεν μπορούν να καθοριστούν ούτε από φύλο, ούτε από ηλικία, αλλά η «τρέλα» αντικαθιστά τη σοβαρότητα, η κατάχρηση τη συνήθη τιμιότητα, ο αισθησιασμός την εγκράτεια, η ανεξέλεγκτη σεξουαλικότητα τον αυστηρό έλεγχο, η αταξία την τάξη. Κάποιος διαβάζοντας αυτά μπορεί να πει: «όλα αυτά γίνονται αθώα για το έθιμο!» Βεβαίως!

Όμως όλα από αθώα ξεκινάνε! Το ντύσιμο της Αποκριάς με την απροσωπία του καταλήγει και μέσα στο «έθιμο» και έξω από αυτό παρωδία. Στην Πάτρα ας πούμε τα λεγόμενα «μπουρμπούλια» έθιμο είναι, που όλοι μασκαρεμένοι, επιδίδονται σε σεξουαλικά όργια, χωρίς να γνωρίζουν ούτε και οι ίδιοι ποιους ερωτικούς συντρόφους επιλέγουν!!! Έτσι από το «αθώο» αποκριάτικο ντύσιμο χωρίς να το καταλάβουμε μετακινούμαστε στο αποκριάτικο «αθώο» γδύσιμο, με όλα τα επακόλουθά του. Στον Τύρναβο οι Μπουρανήδες χορεύουν γύρω από φαλλικά ομοιώματα.... γιορτάζοντας τον ερχομό της άνοιξης και την... αναγέννηση της φύσης! Και ας μην ξεχνάμε, πως κάποιοι πίσω από μια μάσκα και στο τέλος κάθε ειρηνικής πορείας αμαυρώνουν τις ειρηνικές επετειακές εκδηλώσεις οι οποίες καταλήγουν σε καταστροφή δημοσίων και ιδιωτικών περιουσιών.

Ο Χριστιανισμός είναι υπέρ του ΠΡΟΣΩΠΟΥ ως εικόνα Θεού, ο οποίος ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΗΚΕ ΩΣ ΠΡΟΣΩΠΟ στον άνθρωπο και προτάσσει την τελείωση του ανθρώπου μέσα από τον προσωπικό του αγώνα, για να φτάσει στην ύψιστη ηθική τελείωση καθ' επιταγή του Δημιουργού του. Κάθε παρέκκλιση από το σκοπό αυτό η Εκκλησία δεν το επικροτεί, χωρίς όμως πάντα και ευθέως να το καταδικάζει. Με την τέλεια αγάπη της, ανέχεται και υποδεικνύει σιωπηλά το σωστό δρόμο, τη σωστή πορεία και καλεί τους ανθρώπους να γνωρίσουν την αλήθεια. Και τότε μόνος του ο καθένας θα εγκαταλείψει τα προσωπεία αυτά, που δεν συνεισφέρουν σε τίποτα στον αγώνα του, αλλά αντίθετα τον αποπροσανατολίζουν και τον παραπλανούν.

Πιστεύω ότι περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εορτή, το Καρναβάλι αποτελεί πρόκληση για τον κάθε Χριστιανό, ο οποίος καλείται να μην παραδίδεται απαίδευτα στα πολιτιστικά δρώμενα της κοινωνίας, όσο κι αν αυτό είναι της μόδας σήμερα, αλλά, αντίθετα, να τα ελέγχει γνωρίζοντας την προέλευση τους.