Η καταστροφή της Σμύρνης το 1922

του Τζωρτζ Χόρτον Γενικού Πρόξενου των ΗΠΑ στη Σμύρνη

«Ένα από τα δυνατότερα αισθήματα που πήρα μαζί μου από τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής γιατί ανήκα στο ανθρώπινο γένος»

Τζωρτζ Χόρτον

Υπάρχει άφθονη βιβλιογραφία γύρω από εκείνη την εφιαλτική τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922, θα περιοριστούμε όμως στο συγκλονιστικό βιβλίο του Τζωρτζ Χόρτον "Η κατάρα της Ασίας" γιατί ο συγγραφέας του ήταν Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη κατά την καταστροφή. Υπήρξε αυτόπτης μάρτυς. Το έργο του αποτελεί μιαν από τις πιο εμπεριστατωμένες αν όχι την πιο εμπεριστατωμένη έκθεση των γεγονότων, Και ο ίδιος δεν υπηρετούσε καμιά σκοπιμότητα...

 Γράφει, λοιπόν, ο Τζωρτζ Χόρτον: «Η τελευταία πράξη στο τρομερό δράμα της εξοντώσεως του χριστιανισμού μέσα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν η πυρπόληση της Σμύρνης από τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ. Η δολοφονία της Αρμένικης φυλής είχε συντελεστεί κατά τα έτη 1915 -1916 και οι πολυπληθείς και ακμάζουσες ελληνικές κοινότητες, με εξαίρεση εκείνης της Σμύρνης, είχαν καταστραφεί επίσης με θηριώδη τρόπο... Η καταστροφή της Σμύρνης έλαβε χώρα το 1922 και καμιά πράξη που διαπράχθηκε από την τουρκική φυλή σε όλη τη διάρκεια της κηλιδωμένης από αίμα ιστορίας της, δεν παρουσίασε κτηνωδέστερα και περισσότερο ακόλαστα χαρακτηριστικά ούτε ποικιλότερες από τις χειρότερες μορφές βασανιστηρίων που έχουν επιβληθεί σε βάρος αμάχων και αόπλων. Ήταν η πιο ταιριαστή ζοφερή και σατανική κατακλείδα στην όλη φρικτή τραγωδία».

Ο Χόρτον υποστηρίζει με βεβαιότητα ότι ήταν πολύ εύκολο στον Κεμάλ Ατατούρκ να επιβάλει την τάξη με τον πειθαρχικό στρατό του και να προλάβει τις θηριωδίες, τα έκτροπα και τους εμπρησμούς. Όμως, όπως γράφει: «Ο Μουσταφά Κεμάλ αποφάσισε τότε να επιφέρει μια πλήρη και ανεπανόρθωτη καταστροφή του Χριστιανισμού στη Μικρά Ασία. Carthago delenda est (Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί)• Το σχέδιο, όπως αποκαλύφθηκε από την εκτέλεσή του, ήταν να παραδοθεί η πόλη για μερικές μέρες στη σφαγή και την ακολασία».

Αυτό και έγινε. Πέντε ολόκληρες μέρες οι Τούρκοι έσφαζαν, βίαζαν, βασάνιζαν, κατάστρεφαν σπίτια και μαγαζιά και λεηλατούσαν περιουσίες. Τελικά παρέδωσαν την πόλη στις φλόγες που ολοκλήρωσαν το έργο της καταστροφής. Και δεν στράφηκαν μόνον εναντίον των Ελλήνων. Στράφηκαν και κατά των Αρμενίων. Απέκλεισαν την συνοικία τους. Δεν άφηναν κανένα να βγει ή να μπει σ' αυτήν. Κι έσφαζαν όλους τους Αρμενίους που είχαν εγκλωβίσει μέσα της. Ακόμη κι εκείνοι που κατάφεραν να σωθούν προσωρινά, κρυμμένοι σε υπόγεια και καταπακτές, αναγκάστηκαν να βγουν στους δρόμους, όταν η φωτιά κύκλωσε τα σπίτια τους. Αυτό ήταν το τέλος τους.

Ο Χόρτον αναφέρει: «Τούρκοι στρατιώτες έβαλαν φωτιά στο καλοχτισμένο σύγχρονο ελληνικό και ευρωπαϊκό τμήμα της Σμύρνης βρέχοντας τους στενούς δρόμους με πετρέλαιο και άλλες εύφλεκτες ύλες».

«Τη νύχτα της 9ης Σεπτεμβρίου άρχισε η λεηλασία και η σφαγή. Πυροβολισμοί ακούγονταν όλη τη νύχτα σε διάφορα μέρη της πόλης και το άλλο πρωί Αμερικανοί υπήκοοι, άνδρες και γυναίκες, άρχισαν να αναφέρουν ότι είχαν δει πτώματα πεταμένα χάμω στους δρόμους».

«Καθώς οι λεηλασίες ξαπλώνονταν και οι σκοτωμοί αύξαιναν τα αμερικανικά ιδρύματα γέμισαν με ανθρώπους πανικόβλητους».

«Στο ημερολόγιό μου και με ημερομηνία 12 Σεπτεμβρίου 1922 βρήκα γραμμένα τα εξής:

Μερικοί Αμερικανοί είδαν εννιά κάρα φορτωμένα με πτώματα από την περιοχή που είναι γύρω στο Διοικητήριο και άλλοι πάλι είδαν τρία τέτοια φορτωμένα κάρα στην περιοχή του Αστυνομικού Τμήματος! Ο Χέπμπερν μέτρησε 35 πτώματα πάνω στο δρόμο που πήγαινε προς τον Παράδεισο, ένα μικρό χωριό κοντά στη Σμύρνη».

«Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος ήλθε στο Προξενείο λίγο πριν απ' τον θάνατό του μαζί με τον Αρμένιο Αρχιεπίσκοπο. Ο Χρυσόστομος φορούσε μαύρα ράσα. Το πρόσωπό του ήταν ωχρό. Ήταν η τελευταία φορά που είδα το σεβάσμιο και εύγλωττο αυτόν άνδρα ζωντανό… Ούτε ο ίδιος ούτε και ο Αρμένιος επίσκοπος μου είπαν τίποτα για τον κίνδυνο της δικής τους ζωής, αλλά με ρώτησαν αν θα ήταν δυνατό να γίνει τίποτα για τη σωτηρία των κατοίκων της Σμύρνης.

Οι διηγήσεις ποικίλουν σχετικά με τον τρόπο που πέθανε ο Χρυσόστομος. Είναι όμως βέβαιο ότι θανατώθηκε από τον όχλο, στον οποίο τον παρέδωσε ο Νουρεντίν Πασάς. Βιαιοπράγησαν πάνω του, του ξερίζωσαν τη γενειάδα, τον χτύπησαν με ρόπαλα και μαχαίρια ωσότου πέθανε και ύστερα τον έσυραν σβαρνίζοντάς τον στους, δρόμους...

Του είχαν προσφέρει καταφύγιο στο Γαλλικό Προξενείο και διαφυγή με πλοίο του Γαλλικού Ναυτικού. Εκείνος όμως δε δέχτηκε, λέγοντας ότι το καθήκον του ήταν να μείνει κοντά στο ποίμνιό του».

«Οι Τούρκοι χόρταιναν ελεύθερα τα ακόλαστα φυλετικά και θρησκευτικά τους ένστικτα για σφαγές, βιασμούς και λεηλασίες σε απόσταση βολής λίθου από τα συμμαχικά και αμερικανικά πολεμικά, γιατί είχαν διαφωτιστεί αρκετά ώστε να πιστέψουν ότι αυτά δεν θα επέμβαιναν. Μια κοινή διαταγή από τους διοικητές των πολεμικών ή από ένα ή δύο απ' αυτούς, μια ευτελής αβλαβής οβίδα που θα ριχνόταν πάνω από την τουρκική συνοικία θα είχε ξαναφέρει τους Τούρκους στα λογικά τους.

Κι αυτή η παρουσία των πολεμικών σκαφών στο λιμένα της Σμύρνης, το σωτήριο έτος 1922, που παρακολουθούσαν άπρακτα την τελευταία μεγάλη σκηνή της τραγωδίας των Χριστιανών της Τουρκίας ήταν το θλιβερότερο και σημαντικότερο χαρακτηριστικό της όλης εικόνας»,

Τα θύματα εκείνης της σφαγής, Έλληνες και Αρμένιοι, υπολογίστηκαν σε 150.000. Από τη Σμύρνη έμεινε μόνο η τούρκικη συνοικία της, Αυτή η πανάρχαια και πανέμορφη ελληνική πόλη είχε ιδρυθεί το 3000 π.Χ. και είχε ανακαινιστεί από το Μέγα Αλέξανδρο. Ήταν ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά κέντρα της Μεσογείου. Έσφυζε από ζωή και κίνηση. Ευημερούσε. Και τώρα από τη μια στιγμή στην άλλη είχε μεταβληθεί σε μια πόλη νεκρή, Σ' ένα απέραντο σωρό χαλασμάτων που κάπνιζαν. Όσοι κάτοικοί της γλίτωσαν από τη σφαγή κατέφυγαν κυνηγημένοι και εξαθλιωμένοι στην Ελλάδα. Ο Τζωρτζ Χόρτον στο βιβλίο του "Η κατάρα της Ασίας" κλείνει τη συγκλονιστική περιγραφή του για την καταστροφή της Σμύρνης με τη φράση; «Ένα από τα δυνατότερα αισθήματα που πήρα μαζί μου από τη Σμύρνη ήταν το συναίσθημα της ντροπής γιατί ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

Ο Βρετανός ιστορικός και πολιτικός Κρις Γούντχαουζ προλογίζοντας το βιβλίο της Μ, Χαουζπιάν: "Η φωτιά της Σμύρνης" παρατηρεί: «Στις σελίδες αυτές περιγράφεται με σαφήνεια ένα μαζικό έγκλημα που μπορεί να συγκριθεί με εκείνο των Ναζί στη Βαρσοβία μια γενιά αργότερα».

Σχετικά με το ποιος έκαψε τη Σμύρνη δε χωράει καμιά αμφιβολία. Ο Χόρτον παραθέτει πληθώρα μαρτυριών αμερόληπτων προσώπων, όπως π.χ. της διευθύντριας του αμερικανικού σχολείου Intercollegiate Institute, κοντά στην αρμενική συνοικία, Μίννη Μίλλς:

«Μπορούσα να ιδώ καθαρά τους Τούρκους που μετέφεραν τα δοχεία πετρελαίου μέσα στα σπίτια, απ' τα οποία σε κάθε περίπτωση, ξεπετιόντουσαν φλόγες κατόπι. Δε φαινόταν ούτε ένας Αρμένιος και τα μόνα πρόσωπα που μπορούσε να ιδεί κανείς ήταν Τούρκοι στρατιώτες του τακτικού στρατού με ωραίες στολές».

Επίσης παραθέτει τη μαρτυρία της γυναίκας ενός Αμερικανού ιεροκύρηκα, της κ, Κίγκ Μπίρτζ: «Ανέβηκα στον πύργο του Αμερικανικού Κολεγίου στο χωριό Παράδεισος και με ένα ζευγάρι κιάλια εκστρατείας μπόρεσα να ιδώ καθαρά Τούρκους στρατιώτες που έβαζαν φωτιά στα σπίτια. Μπόρεσα να ιδώ Τούρκους που παραμόνευαν στα χωράφια και πυροβολούσαν τους Χριστιανούς. Όταν επήγαινα με το αυτοκίνητό μου απ' τον Παράδεισο στη Σμύρνη για να φύγω για την Αθήνα, σ' όλο το μήκος του δρόμου υπήρχαν πτώματα ανθρώπων».