Θύματα του 1922

Αποσπάσματα από το βιβλίο «1922 – Η Μαύρη Βίβλος» του Γιάννη Π. Καψή (Εκδόσεις: ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ – Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ)

«Εσύ αναγνώστη που θα θελήσεις να διαβάσεις τις σελίδες που ακολουθούν, σφίξε την ψυχή, αλλά άφησε το δάκρυ να κυλήσει ελεύθερο. Ο πόνος, η δυστυχία, η φρίκη πολύ συχνά θα νιώσεις να σε πνίγουν…»...

...Ονομάζομαι Σοφία Νικολάου. Είμαι από το Ιβρινδί της Μικράς Ασίας... Είχαμε καταφύγει με τον άνδρα μου και τον γιο μας Μανωλάκη, 8 ετών, στον μύλο του Γκιούν-Γκιορκές... Ξαφνικά, φάνηκαν να έρχονται Τούρκοι χωριάτες. Τριγύρισαν τον μύλο βγάζοντας άγριες φωνές... Μετά έσπασαν την πόρτα του μύλου κι όρμησαν επάνω μας... Μπροστά στα μάτια του συγχωρημένου του άνδρα μου και του παιδιού μου με ατίμασαν πολλές φορές. Ύστερα, έσφαξαν το παιδί μου και κομμάτιασαν με τα μαχαίρια τους τον άνδρα μου. Του έβγαλαν τα εντόσθια και μου έδιναν να φάω το κρέας του. Μου φώναζαν πως, αν δεν έτρωγα από το κρέας τον άνδρα μου, θα έσφαζαν κι εμένα. Εκείνη τη ώρα ακούστηκαν πυροβολισμοί. Έριχναν οι ίδιοι οι Τούρκοι για να ειδοποιήσουν τους δικούς τους ότι έρχεται ο Ελληνικός στρατός... Περνούσε το σύνταγμα του Μπαλούκ-Κεσέρ. Στο άκουσμά του, έτρεξαν να φύγουν. Έτσι σώθηκα ...Είδαν οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες τα παθήματά μου και με πήραν μαζί τους...

Σοφία Νικολάου

…Όταν μπήκαν οι κεμαλικοί, ήμουν στο Κορδελιό της Σμύρνης… Είδα να σφάζουν Χριστιανούς… πτώματα ήταν εδώ κι εκεί. Είχαμε συγκεντρωθεί στην προκυμαία κι οι Τούρκοι ερχόντουσαν, άλλους λήστευαν κι άλλους βασάνιζαν κι άρπαζαν ωραίες γυναίκες και κορίτσια και τα ατίμαζαν μπροστά στα μάτια μας…

Χαράλαμπος Τσακίρης

...Την 27η Αυγούστου, ευρισκόμενος στην Σμύρνη, άκουσα ότι οι κεμαλικοί είχαν μπει στον Μπουρνόβα, χωριό που απέχει ένα τέταρτο από την Σμύρνη, όπου έσφαζαν τους Χριστιανούς και κατέστρεφαν το παν. Τρομοκρατημένος, πήρα την οικογένεια μου και καταφύγαμε στην καθολική εκκλησία Σάντα Μαρία. Αργότερα, σκέφθηκα να τρέξω στο σπίτι μου για να πάρω μερικά τρόφιμα, αλλά στο μεταξύ είχαν φθάσει οι κεμαλικοί. Στον δρόμο, είδα πλήθος Χριστιανών να καταφεύγουν έντρομοι στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Αλλά κεμαλικοί μαζί με τσέτες καί πολίτες Τούρκους ορμούσαν μέσα στην εκκλησία όπου έσφαζαν αδιακρίτως άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Πολλοί Χριστιανοί, στην απελπισία τους, πηδούσαν από τα παράθυρα και τους τοίχους. Αλλά κι αν δεν τραυματιζόντουσαν, τους περίμενε η ίδια τύχη. ...Κατόρθωσα να φθάσω μέχρι το σπίτι μου, όπου είχαν καταφύγει κι άλλοι γνωστοί και γείτονες. Οι γυναίκες έκρυψαν τους άνδρες στο υπόγειο. Αλλά όταν μπήκαν οι Τούρκοι, αφού τις λήστεψαν όλες, σκότωσαν δύο γυναίκες και δύο παιδιά και φεύγοντας πήραν μαζί τους τρία νεαρά κορίτσια. Την επομένη, χάρις σ' έναν Τούρκο που δωροδοκήσαμε, δίνοντας πολλά χρήματα και δώρα, μας οδήγησε στην παραλία, αλλά στον δρόμο άλλοι Τούρκοι σκότωσαν τον αδελφό μου Βασίλη, 24 ετών… Όλα όσα γινόντουσαν τα έβλεπαν πολλοί ξένοι, Άγγλοι και Γάλλοι, και Ιταλοί και Αμερικανοί...

Παύλος Μιχαηλίδης

…Κατέφυγα με πολλούς συγχωριανούς μου, οικογενειακώς, στην Σμύρνη όπου είδα κεμαλικούς στρατιώτες και Τούρκους πολίτες να σφάζουν άνδρες, γυναίκες και παιδιά... Επί τέσσερες ημέρες, εμέναμε μέσα εις το αμερικανικό καπνεργοστάσιο. Οι Τούρκοι αξίωσαν και παρέλαβαν όλους του άνδρες μέχρι 50 ετών, ενώ τα γυναικόπαιδα και τους γέροντας τους αφήκαν στους δρόμους. Και απειλώντας τους με τις λόγχες, τους καταλήστευαν και ερευνούσαν τις γυναίκες στους μαστούς και τα πανταλόνια τους. Όλα αυτά, παρουσία άλλων, Αμερικανών, Γάλλων και άλλων ξένων στρατιωτών και αξιωματικών…

Παύλος Σταύρου Μιχαηλίδης

…Οι κεμαλικοί στρατιώται κράτησαν αιχμαλώτους τους δύο αδελφούς μου… Έβαλαν φωτιά κι έκαψαν το σπίτι μας. Είδα να σκοτώνουν πολλούς Χριστιανούς. Την Ελένη του Νικολάου Ντελάλη, ετών 20, την απήγαγαν και την επομένη που επέστρεψε μας διηγείτο τρέμοντας και κλαίοντας ότι πολλοί Τούρκοι είχαν ασελγήσει επάνω της. Εμένα μου έκλεψαν τα κοσμήματά μου.

Δέσποινα Αυγείου

…Εις το χωρίον Καραντίναν, που απέχει μισή ώρα από την Σμύρνη, όπου είχαμε καταφύγει, οι Τούρκοι απήγαγαν τον άνδρα μου Παντελή, ετών 32, αφού και μας ελήστευσαν. Είδα με τα μάτια Τούρκους φονεύοντας Χριστιανούς, των οποίων τα πτώματα έτρωγαν οι σκύλοι.

Ελένη Αυγείου

…Οι Τούρκοι απήγαγαν τον άνδρα μου κι έκτοτε έχασα τα ίχνη του. Εμένα μου αφήρεσαν τα χρήματα, έπιπλα και κοσμήματα και έκαψαν το σπίτι μου. Χιλιάδας οικογενειών μας έκλεισαν εις την βάσιν και μας αφήκαν νηστικούς επί τρία ημερονύκτια. Την νύχτα ερχόντουσαν και άρπαζαν γυναίκες και κορίτσια για να τα ατιμάσουν. Όλους τους άλλους συνεχώς εβίαζαν, έδερναν και κακοποιούσαν.

Στέλλα Βρεκούση

...Εγκαταλείψαμε το χωριό και καταφύγαμε στην παραλία, στην θέση Οκτσάι. Εκεί κατέφθασαν τσέτες που συνέλαβαν τα ωραιότερα και καλύτερα κορίτσια του χωριού μας, όπως την Κατίνα του Αντωνίου Παπουτσή, 14 ετών, και την αδελφή της Μερσίνα, 17 ετών, την Ελένη Παπουτσή, την Ελένη και Χριστίνα Ψωμά και πολλές άλλες που από την σύγχυση δεν ενθυμούμαι τα ονόματά τους. Τα κορίτσια ριχνόντουσαν στην θάλασσαν να πνιγούν, προτιμώντας τον θάνατον από την ατίμωση, αλλά οι Τούρκοι τις κατεδίωκαν και τις άρπαζαν, ενώ τα δυστυχισμένα πλάσματα έκλαιγαν και σφάδαζαν. Ελήστευον όλους. Τον εκ Μαγνησίας Παπαγεώργη έσυραν από τα γένια μαζί με τα πέντε κορίτσια του, αφού δε του επήραν 500 λίρες τον απήγαγαν με όλη την οικογένεια του, άγνωστον πού.

Σουλτάνα Βασιλείου, εξ Αδραμυτίου

…Τον άνδρα μου Αρμένιο Αβεντίς, ετών 35, και τον γιο μου Αργύρη, ετών 17, επήραν αιχμαλώτους οι Τούρκοι. Είδα Τούρκους να σφάζουν Έλληνες και Αρμενίους και να καίουν σπίτια. Εδιάλεγαν τα πιο όμορφα κορίτσια και γυναίκες και τις απήγαγαν. Είδα πολλές γυναίκες και κορίτσια να πέφτουν στην θάλασσα για να σωθούν από τους Τούρκους.

Λεμονιά Σαντηρηκιάν, Ελληνίς εκ Σμύρνης

…Στις 28 Αυγούστου, έφυγε ξαφνικά ο ελληνικός στρατός. Όλοι οι Τούρκοι, ιδιαίτερα οι προύχοντες, έκαναν κάθε τι για να μας καθησυχάσουν, διαβεβαιώνοντας ότι δεν κινδυνεύουμε. Αλλά την επομένη μπήκαν στην κωμόπολή μας οι τσέτες κι αμέσως άρχισαν την σφαγή. Εμένα με συνέλαβαν, μου πήραν 1.000 λίρες και με έδεσαν σ' ένα δένδρο. Και μπροστά στα μάτια μου πήραν την αδελφή μου Πηνελόπη και την κόρη του Αντωνιάδη, Ελένη, κι αφού τις ντρόπιασαν κατά διαφορετικούς τρόπους τους έκοψαν τους μαστούς. Η σφαγή συνεχιζόταν όταν, γύρω στα μεσάνυχτα, ακούγεται ένας πυροβολισμός. Ερχότανε ο ελληνικός στρατός. Οι τσέτες αντιστάθηκαν 1-2 ώρες, αλλά αναγκάσθηκαν τελικά να υποχωρήσουν στα βουνά. Είχαν έλθει από την Κρεμαστή Κιρκάσιοτ με αρχηγό τον Δαούτ Εφένδη. Όταν με έλυσαν από το δένδρο, η αδελφή μου και η Ελένη Αντωνιάδου είχαν πεθάνει...

Αντώνιος Γεωργιάόης, εκ Σιντιρκή Μ. Ασίας

...Οι προύχοντες του τόπου μας, μας είχαν διαβεβαιώσει ότι δεν διατρέχαμε κανέναν κίνδυνο... Οι τσέτες δεν θα μας πείραζαν ...Μετά 8 ημέρες, μπήκε ο τακτικός στρατός που μας πήρε, όλους εν γένει, και μας οδηγούσε στο εσωτερικό. Φθάνοντας στο Κιομέρτς μας επιτέθηκαν οι χωρικοί, οι οποίοι άρπαζαν τις γυναίκες και τα κορίτσια μας και τις ατίμαζαν με ακατονόμαστες πράξεις. Αυτό το μαρτύριο συνεχίσθηκε για δυο μέρες. Μετά μας οδήγησαν στο Χαάζ Τσακήλ, μας έδεσαν 5-5 μαζί και μας λόγχιζαν γκρεμίζοντας μας στον μεγάλο γκρεμό, το Τσακήλ. Εγώ είχα δεχθεί δυο λογχισμούς αλλά ζούσα. Και πέφτοντας σκεπάσθηκα από πτώματα. Δεν ξέρω πόσο έμεινα αναίσθητος. Κάπως όμως, συνήλθα και μετά 4 ημέρες κατόρθωσα να φθάσω στην πατρίδα μου, το Μοσχονήσι. Εκεί υπάρχει ένα μεταλλείο που ονομάζεται Πύργος. Ευτυχώς, βρήκα μια βάρκα και κατόρθωσα να περάσω απέναντι, στην Μυτιλήνη. Για τα άλλα 4 μέλη της οικογένειας μου δεν ξέρω αν τους σκότωσαν, αν ζούνε αιχμάλωτα ή αν έχουν σωθεί.

Δημήτριος Χατζή Διαμαντής, εκ Μοσχονησίων

...Την 23η Αυγούστου, πληροφορηθήκαμε ότι στην Σμύρνη είχαν καταπλεύσει πλοία για να μας παραλάβουν. Φύγαμε σιδηροδρομικώς και μετά δυο ημέρες ήμασταν στην Σμύρνη. Μετά δυο ημέρες κατέφθασε ο κεμαλικός στρατός... Επειδή η πυρκαϊά επεκτείνετο, ο κόσμος είχε συγκεντρωθεί στην παραλία, ζητώντας προστασία στα πλοία. Αλλά προτεραιότητα είχαν οι υπήκοοι ξένων χωρών, ενώ εμείς μέναμε στο έλεος των κεμαλικών... Πολλοί έπεφταν στην θάλασσα και επειδή δεν τους άφηναν να ανέβουν στα πλοία έμεναν εκεί και πνιγόντουσαν ...Το βράδυ μας πήραν τους μισούς περίπου στον Μπαλτζόβα, όπου ανενόχλητοι πια οι κεμαλικοί στρατιώτες διάλεγαν τις πιο ωραίες κοπέλες κι αφού χόρταιναν όλη την νύχτα τις ασελγείς ορμές τους τις επέστρεφαν το πρωί, αιμόφυρτες, στους γονείς τους...

Αλέκος Αλτίνογλου, εκ Μαγνησίας