Ο Ναός της Αναστάσεως Ιεροσολύμων

Πηγή: «Ταξιδεύοντας στην ΑΓΙΑ ΓΗ» του Ζαχαρίου Κλ. Ραπτοπούλου

«…Ο Ιερός αυτός ναός, ο πιο ένδοξος της ανθρωπότητας, ο ιστορικότερος του κόσμου, κτίστηκε στο λόφο του Γολγοθά όπου ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός ‘‘εξέτεινε επί του Σταυρού τας χείρας και ήνωσε τα το πριν διεστώτα’’. Σαν έργο τέχνης αποτελεί ένα από τα πιο μεγαλοπρεπή μνημεία… Αρχαία παράδοση αναφέρει ότι ο ειδωλολάτρης αυτοκράτορας της Ρώμης Ανδριανός το 137μ.Χ. διέταξε και επιχωμάτωσαν τον τάφο του Χριστού και εκεί πάνω έκτισε ναό ειδωλολατρικό αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Μετά την άνοδο όμως στο θρόνο της Ρώμης του Μ. Κωνσταντίνου, με αυτοκρατορικό διάταγμα κατεδαφίστηκε ο ειδωλολατρικός ναός. Μετά την αποκάλυψη του κρυμμένου Τάφου του Κυρίου η ευσεβής μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου Αγία Ελένη, σε ηλικία 80 ετών επισκέφτηκε τα Ιεροσόλυμα. Διακαής πόθος της ευσεβούς Ελένης ήταν να βρει τον Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρό του Κυρίου τον ‘‘δια του ίδιου Αυτού αίματος καθαγιασθέντα’’. Πράγματι τον Τίμιο Σταυρό του Κυρίου ανεύρε Ιουδαίος εργάτης ονόματι Ιούδας, ο οποίος εβαπτίσθη και έλαβε το όνομα Κυριακός, έγινε δε αργότερα Επίσκοπος εν Ιερουσαλύμοις και μαρτύρησε κατά τον διωγμό του Ιουλιανού του Παραβάτου. Εκεί η Βασίλισσα Ελένη έκτισε περικαλλή ναό το 326μ.Χ. που σώζεται μέχρι σήμερα και μέσα περιέλαβε τον Πανάγιο Τάφο του Κυρίου, το φρικτό Γολγοθά, το σπήλαιο ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού και όλους τους σχετικούς με το πάθος και την Ανάσταση του Κυρίου χώρους σ’ ένδειξη ευγνωμοσύνης στο Θεό για τις περιφανείς νίκες του Υιού της ενάντια στους απίστους εχθρούς. Το κτίσιμο του ναού τελείωσε το 335μ.Χ. Οι ναοί κατεκοσμίθησαν ‘‘βασιλικοίς παραπετάσμασι και κειμηλίοις λιθοκολλήτοις χρυσοίς’’. Τα εγκαίνια του Ναού ετελέσθησαν την 13η Σεπτεμβρίου του 336μ.Χ.

Ο ναός της Αναστάσεως έπαθε πολλές καταστροφές. Για πρώτη φορά καταστράφηκε από τους Πέρσες το 614, όταν έκαμαν επιδρομή στην Παλαιστίνη, με βασιλιά τον Χοσρόη τον Β΄. Εκτός από άλλες βιαιότητες και σφαγές, έκαψαν και το ναό της Αναστάσεως και πήραν μαζί τους σαν λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό. Αργότερα το 626, ο αυτοκράτορας Ηράκλειος εξεστράτευσε κατά των Περσών και επέστρεψε νικητής φέρνοντας μαζί του τον Τίμιο Σταυρό που ανύψωσε στο Γολγοθά την 14η Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους. Τον ίδιο χρόνο ο ηγούμενος της μονής Αγίου Θεοδοσίου Μόδεστος, έκτισε το σεπτό ναό της Αναστάσεως, με συνδρομή των απανταχού της γης Χριστιανών. Όταν το 636 κατέλαβαν τους Αγίους Τόπους οι Μωαμεθανοί, ο Ομάρ Ίμπτ Χαττάπ επέδωσε το 637 στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Σοφρώνιο, Ακτιμανέ, με τον οποίο κατοχυρωνόταν η ασφάλεια των Ελλήνων Μοναχών, σε όλα τα ιερά Προσκυνήματα… Άλλες καταστροφές του Ναού έγιναν το 1010, στην οποία όλο το συγκρότημα του ναού κάηκε συθέμελα, και αργότερα οι Μωαμεθανοί και ιδίως οι Χοβαρέσμιοι προξένησαν πολλές καταστροφές στα διάφορα μέρη του Ναού. Κάθε φορά όμως, οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου φρόντιζαν ώστε να επισκευασθούν τα μέρη που καταστράφηκαν. Πυρκαγιά του 1808 προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στο Ναό που ανεκενίσθη ‘‘δαπάναις και συνδρομή του ευσεβούς ημών Γένους, επιβλέποντος του βασιλικού αρχιτέκτονος Κομνηνού του Μυτιληναίου’’. Νέες ζημιές με ρήγματα από το σεισμό του 1834 αποκαταστάθηκαν, και από το 1956 οι εργασίες αναστήλωσης που συνεχίζονται γίνονται με δαπάνες του Ελληνικού Δημοσίου.

Όπως γίνεται φανερό, οι Έλληνες ήσαν πάντοτε οι ακοίμητοι φρουροί του Πανιέρου Ναού της Αναστάσεως και των άλλων ιερών προσκυνημάτων. Γι’ αυτό και τα απαράγραπτα δικαιώματα τους κατοχυρώθηκαν με διεθνείς συνθήκες. Πολλές φορές πολλοί ετερόδοξοι πρόβαλα απαιτήσεις για την κατοχή των ιερών προσκυνημάτων εκμεταλλευόμενοι κάθε φορά τις αδυναμίες των Ελλήνων, αλλά αποτύγχαναν, γιατί τόσο οι επιγραφές όσο και η παρουσία των Ελλήνων ναϊτών μοναχών, αποτελούν την αδιάψευστη μαρτυρία της ελληνικής παρουσίας και κυριαρχίας των ιερών προσκυνημάτων. Την διαμάχη για την κατοχή των ιερών προσκυνημάτων και ιδιαίτερα αυτών που βρίσκονται στο ναό της Αναστάσεως, τερμάτισαν οριστικά η συνθήκη των Παρισίων το 1856 που κατοχύρωσε την κυριαρχία των Ελλήνων σ’ αυτά.

Μπροστά από την μοναδική είσοδο του πανιέρου Ναού της Αναστάσεως βρίσκεται η Αγία Αυλή. Σήμερα χρησιμοποιείται από τους Ορθοδόξους την Μ. Πέμπτη για την τέλεση της ακολουθίας του Ιερού Νιπτήρα. Στην Αγία Αυλή είναι το μοναστήρι του Αβραάμ, η δεξαμενή της Αγίας Ελένης κα ο Ορθόδοξος ναός των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, που σε ένα τοίχο του υπάρχει γέρικη ελιά, που δηλώνει τον τόπο που κατά την παράδοση βρέθηκε δεμένο το κριάρι που έστειλε ο Θεός στον Αβραάμ για να θυσιάσει αντί του παιδιού. Κατ’ άλλη παράδοση ο τόπος της θυσίας του Αβραάμ βρίσκεται κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναού των Αγίων Αποστόλων που από κάτω υπάρχει σκάλα που οδηγεί στο Γολγοθά. Απ’ αυτή τη σκάλα ανέβηκε ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και ανέβασε τον Τίμιο Σταυρό στο Γολγοθά. Στην είσοδο της σκάλας εμποδίστηκε να περάσει η Οσία Μαρία η Αιγυπτία για να μη μπεί στο ναό για τις αμαρτίες της και εκεί υπάρχει ναός προσκολλημένος στον Ναό της Αναστάσεως προς τιμήν της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Στην Αγία Αυλή υπάρχει καθεδρικός ναός του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, που έγινε ο πρώτος επίσκοπος των Ιεροσολύμων. Στο προαύλιο αυτού του ναού υπάρχει παρεκκλήσι των Μυροφόρων που περιέχει μαρμάρινο κουβούκλιο που σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση περικλείει τον χώρο του ‘‘Μη μου Άπτου’’. Πλησίον του παρεκκλησίου αυτού βρίσκεται η εκκλησία των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και σε ειδική κρύπτη του ναού τοποθετούνται τα οστά των Πατριαρχών Ιεροσολύμων. Δίπλα στην εκκλησία αυτή υψώνεται το καμπαναριό του Ναού της Αναστάσεως και οι καμπάνες που βρίσκονται σήμερα τοποθετήθηκαν περί του τέλους του 10ου αιώνα. Επίσης, στην Αγία Αυλή βρίσκεται το μετόχι της Γεσθημανής όπου φυλάσσεται η σπουδαία εικόνα της Θεοτόκου που την παραμονή της 15ης Αυγούστου μεταφέρεται με μεγαλοπρεπή πομπή στη Γεσθημανή στον τάφο της Παναγίας. Κάτω από την Αγία Αυλή υπάρχει κλειστή στέρνα.

Για να μπει κανείς στον πανίερο Ναό της Αναστάσεως πρέπει να περάσει από μία και μόνη αυλή, που ονομάζεται Αγία Πόρτα… Δεξιά και αριστερά των πυλών υπάρχουν τρεις κολώνες από μάρμαρο και γρανίτη. Στην αριστερή πλευρά του εισερχόμενου στο Ναό, υπάρχει κολώνα σχισμένη προς το κάτω μέρος. Η παράδοση αναφέρει ότι το 1549μ.Χ. οι Αρμένιοι κατόρθωσαν να δωροδοκήσουν τον σουλτάνο Μουράτ, ο οποίος με φιρμάνι έδιωξε τους Ορθοδόξους και άφησε μόνο τους Αρμενίους να λάβουν το άγιον φως από το ζωηφόρο του Κυρίου Μνήμα. Κλείσθηκε η εξωτερική Πύλη του Ναού και παρέμειναν οι Ορθόδοξοι μπροστά στη στην Αγία Πόρτα προσευχόμενοι και παρακαλούντες τον Κύριο να δώσει σημείο που να φανερώσει ότι τα δικαιώματα ανήκουν στους Ορθοδόξους. Και πράγματι την ορισμένη ώρα, που βγαίνει από τον Πανάγιο Τάφο το Άγιον Φως, σκίστηκε η γρανιτένια κολώνα και βγήκε από την σχισμή το Άγιον Φως και άναψαν τα κεριά, που είχε στα χέρια του ο Ορθόδοξος Πατριάρχης. Την αλήθεια του γεγονότος αυτού μαρτύρησε ο Εμίρης Τούνομ, που ήταν φρουρός στην Αγία Πόρτα και είδε το Θαύμα. Ο Εμίρης πίστεψε και έγινε Χριστιανός. Συνέπεια της μαρτυρίας του ήταν να τον σκοτώσουν οι Τούρκοι που ήσαν εκεί… Όταν πληροφορήθηκε ο σουλτάνος όσα είχαν συμβεί, έβγαλε φιρμάνι, με το οποίο αναγνώριζε το δικαίωμα να παίρνει το άγιο Φώς μόνο ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης… Άξιον επεξήγησης είναι το ότι οι κλειδούχοι του ναού είναι μουσουλμάνοι. Το δικαίωμα τούτο παραχώρησε σε μωαμεθανική οικογένεια ο σουλτάνος Σουλεϊμάν το 1520μ.Χ. αφού διαπίστωσε ότι αναφύονταν προστριβές μεταξύ των διαφόρων δογμάτων. Έκτοτε και μέχρι σήμερα οι κλειδούχοι του ναού είναι μουσουλμάνοι. Όταν ανοίγει ο ναός, πρέπει απαραίτητα να παρευρίσκονται εκπρόσωποι των Ορθοδόξων, των Καθολικών και των Αρμενίων.

Ρίγη συγκινήσεως καταλαμβάνουν τον προσκυνητή που μπαίνει στο Ναό της Αναστάσεως, όταν αντικρίσει μπροστά του την Αγία Αποκαθήλωση, δηλ. τον τόπο όπου ο Ευσχήμων Ιωσήφ και ο Νικόδημος εναπέθεσαν το πανάγιο Σώμα του Κυρίου και το άλειψαν με αρώματα, για να το ενταφιάσουν. Το κυρίως προσκύνημα ανήκει στους Ορθοδόξους. Το Άγιο Κουβούκλιο βρίσκεται δυτικά του καθολικού της Αναστάσεως που ανήκει στους Ορθοδόξους. Το θείο αυτό μνημείο φιλοξένησε ‘‘τον δι’ ημάς και διά την ημετέραν σωτηρίαν γενόμενον ξένον και γυμνόν’’… και εξ’ αυτού αληθώς ηγέρθη τριήμερος, ο Μονογενής Υιός του Θεού. Από εδώ φάνηκε στον κόσμο η χαρά, το φως, η ζωή, η αθανασία. Απ’ εδώ ο Χριστός αληθινά ηγέρθη… Το Άγιο Κουβούκλιο διαιρείται σε δύο μέρη. Στο κέντρο του προθαλάμου βρίσκεται σε ειδική θήκη τμήμα του Αγίου Λίθου με τον οποίο είχαν κλείσει ο Ιωσήφ και Νικόδημος την είσοδο του Ζωηφόρου μνήματος του Κυρίου καί ο άγγελος αποκύλησε κατά την Ανάσταση του Χριστού… Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δυό αυτοειδείς τρύπες, από τις οποίες ο Ορθόδοξος Πατριάρχης το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου μεταδίδει το Άγιον Φώς στους πιστούς. Από τα δεξιά το παίρνουν οι Ορθόδοξοι και από τα αριστερά οι Αρμένιοι. Στη μέση βρίσκεται θύρα, από την οποία εισερχόμαστε στον προθάλαμο του Παναγίου Τάφου. Ο χώρος που τοποθετήθηκε το σώμα του Κυρίου είναι καλυμμένος με δυο λευκά μάρμαρα, ένα οριζόντιο και ένα κάθετο, για να προστατεύεται… Στον Πανάγιο Τάφο γίνεται καθημερινά από του Ορθοδόξους Θεία Λειτουργία που αρχίζει στις 11μ.μ. και τελειώνει στις δυό τα μεσάνυχτα. Ακοίμητος αγιοταφίτης φρουρός, διορισμένος με σουλτανικό φιρμάνι, βρίσκεται συνέχεια παρών βεβαιώνοντας έτσι με την παρουσία του τα απαράγραπτα δικαιώματα των Ελλήνων επί του Παναγίου Τάφου. Από ιδιοκτητική άποψη το άγιο Κουβούκλιο ανήκει στους Ορθοδόξους.

Απέναντι από την είσοδο του Παναγίου Τάφου βρίσκεται το Καθολικό του Ναού της Αναστάσεως, ή αλλιώς η Εκκλησία των Ορθοδόξων, που έκτισε ο Μ. Κωνσταντίνος. Στα δεξιά του Αγίου Κουβουκλίου βρίσκεται χώρος, στον οποίο υπάρχει παράδοση των Λατίνων που δηλώνει τον τόπο όπου ο Κύριος παρουσιάστηκε μετά την Ανάστασή Του στη Μαρία τη Μαγδαληνή. Το προσκύνημα αυτό ανήκει στους Καθολικούς. Ένα άλλο παρεκκλήσι των Λατίνων, δηλώνει τον τόπο όπου σύμφωνα με παράδοση των Φραγκισκανών, στεκόταν η Παναγία καθ’ όλο το διάστημα της παραμονής του Κυρίου στον τάφο. Εδώ παρουσιάστηκε στη Μητέρα Του αμέσως μετά την Ανάστασή Του και γι’ αυτό λέγεται και «παρεκκλήσιον της Εμφανείας». Αναφέρεται ακόμα ότι εδώ ο Επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος και η Αγία Ελένη το 326μ.Χ. παρουσία μεγάλου πλήθους πιστών ανέστησαν τον νεκρό που μεταφέρετο προς ταφή και έτσι απέδειξαν ποιος ήταν ο πραγματικός Σταυρός του Χριστού. Εδώ φυλάγεται κομμάτι της κολώνας πάνω στην οποία οι Ιουδαίοι έδεσαν τον Κύριο κα τον φραγκέλλωσαν. Προχωρώντας από το παρεκκλήσι των Λατίνων βρίσκουμε σκοτεινό παρεκκλήσι που ονομάζεται προσωρινή φυλακή του Χριστού. Ονομάστηκε έτσι, διότι, κατ’ αρχαία παράδοση, εδώ έβαλαν οι Ιουδαίοι τον Κύριο, μέχρις ότου ετοιμάσουν τα κατά την Σταύρωση. Κατ’ άλλη παράδοση εδώ λιποθύμησε η Παναγία βλέποντας τον Μονογενή Υιό της ανυψούμενο επί του Σταυρού. Παραπέρα βρίσκεται το παρεκκλήσι των κλαπών. Κάτω απ’ την Αγία Τράπεζα υπάρχει αρχαιότατη πλάκα, πάνω στην οποία υπάρχουν δύο τρύπες που κατά την παράδοση πέρασαν τα πόδια του Κυρίου, λίγο πριν απ’ την Σταύρωση. Το παρεκκλήσι αυτό ανήκει στους Ορθοδόξους. Μετά βρίσκουμε χώρο που τιμάται στ’ όνομα του εκατόνταρχου Λογγίνου. Αυτός ήταν υπεύθυνος για τη Σταύρωση του Κυρίου. Όταν όμως με το θάνατο του Κυρίου πάνω στο Σταυρό είδε ότι ‘‘ο ήλιος εσκοτίσθη και οι πέτραι εσχίσθησαν και τα μνημεία ηνεώχθησαν’’ και ‘‘τον σεισμόν και τα γενόμενα’’ επίστευσε λέγοντας ‘‘αληθώς Θεού Υιός εστίν ούτος’’. Το προσκύνημα τούτο ανήκει στους Ορθοδόξους. Παραπλεύρως στο αρμένικο παρεκκλήσι ‘‘του Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου’’, σύμφωνα με την παράδοση, οι στρατιώτες εξέδυσαν τον Κύριο για να τον οδηγήσουν στην Σταύρωση. Σ’ αυτό το χώρο μοίρασαν τα ρούχα του Κυρίου βάζοντας κλήρο για τον άραφο χιτώνα Του… Στο Ορθόδοξο παρεκκλήσι του ‘‘Ακάνθινου Στεφάνου’’ σύμφωνα με την παράδοση, οι στρατιώτες κάθισαν τον Κύριο και ‘‘περιέθηκαν αυτώ ακάνθινον στέφανον’’. Εδώ σώζεται κάτω από την Αγία Τράπεζα, τμήμα της κολώνας από γρανίτη, πάνω στο οποίο κάθισαν τον Κύριο ντυμένο με την κόκκινη χλαμύδα, το ακάνθινο στεφάνι στο κεφάλι και το καλάμι στο χέρι και τον χλεύαζαν… Ακολούθως συναντούμε μεγάλη είσοδο που οδηγεί σε σκάλα που αποτελείται από 27 σκαλιά Απ’ αυτή κατεβαίνει κανείς στο ναό που είναι αφιερωμένος στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη… Λέγεται ότι εδώ καθόταν η βασίλισσα (Ελένη) και έριχνε νομίσματα προς τους εργάτες, για να τους δίδει θάρρος να σκάψουν μέχρι να βρουν τον Τίμιο Σταυρό. Από τη νότια πλευρά του ναού ξεκινά σκάλα από 13 σκαλιά που μας οδηγεί στο σπήλαιο, που βρέθηκε ο Τίμιος και Ζωηφόρος του Κυρίου Σταυρός. Εδώ πιστεύεται ότι ήταν στέρνα μέσα στην οποία οι Ιουδαίοι έρριψαν τον Σταυρό του Κυρίου, του ήλους (καρφιά) και τους σταυρούς των δύο ληστών… Στο σπήλαιο της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού, τελούν οι Ορθόδοξοι λαμπρή γιορτή την 14η Σεπτεμβρίου.

Μετά το παρεκκλήσι του Ακάνθινου Στεφάνου συναντούμε χώρο που είναι περιφραγμένος με τζάμια και παριστάνει την όψη του Γολγοθά… Λίγο πιο πέρα είναι η σκάλα με 27 σκαλιά που οδηγεί στον πιο φρικτό τόπο που υπάρχει στη γη, τον Γολγοθά. Εδώ είναι ο τόπος του Μαρτυρίου και της αγωνίας. Εδώ συντελέσθηκε ‘‘το υπέρ πάντων μυστήριον της Θείας Οικονομίας’’. Πάνω στον ιερό αυτό λόφο, που άλλοτε ήταν έξω απ’ την πόλη, υπάρχουν δυό παρεκκλήσια, το ένα ανήκει στους Ορθοδόξους και είναι στον πραγματικό τόπο που έγινε η Σταύρωση και το άλλο ανήκει στους Καθολικούς και είναι ο τόπος όπου ο Κύριος προσηλώθηκε στο Σταυρό κι έπειτα σταυρώθηκε (Εδώ δέχθηκε τα καρφιά στα χέρια και το τίμιο Αίμα Του έβαψε τη γη για την σωτηρία των ανθρώπων)… Στο Ορθόδοξο παρεκκλήσι μπροστά στη Σταύρωση υπάρχει η Αγία Τράπεζα των Ορθοδόξων. Κάτω από την Αγία Τράπεζα υπάρχει τρύπα, στην οποία στερέωσαν οι Εβραίοι τον Σταυρό του Κυρίου. Διακρίνεται η φυσική κατάσταση του λόφου και δίπλα στην Αγία Τράπεζα υπάρχει σχισμή στο βράχο που έγινε κατά την Σταύρωση του Κυρίου… Όταν ο Ορθόδοξος Πατριάρχης, ή Επίσκοπος ιερουργεί στο φρικτό Γολγοθά είναι ακάλυπτος εις ανάμνηση του γεγονότος όπου ο αυτοκράτορας Ηράκλειος το 629μ.Χ. καθώς έφερνε επί των ώμων τον επιστραφέντα από τους Πέρσες Τίμιο Σταυρό, όταν ανέβαινε στο Γολγοθά του έπεσε το βασιλικό στέμμα, δείγμα ότι στο σημείο που ο Κύριος φόρεσε ακάνθινο στεφάνι, ο χριστιανός αυτοκράτορας δεν ήταν σωστό να φέρει αυτοκρατορικό στέμμα... Κάτω από τον Γολγοθά είναι το λεγόμενο παρεκκλήσι του Αδάμ. Είναι μικρό και σκοτεινό και θυμίζει στον προσκυνητή την πτώση καθώς και την ‘‘διά του Ιησού Χριστού’’ Ανάσταση. Στο βάθος και μέσα στον σκοτεινό τοίχο υπάρχει θυρίδα που συνδέεται με μια ρωγμή με την τρύπα όπου τοποθετήθηκε ο Σταυρός του Κυρίου. Στην θυρίδα αυτή αναφέρεται ότι τοποθέτησε ο Νώε το κρανίο του Αδάμ, γι’ αυτό και η ονομασία ‘‘Κρανίου Τόπος’’ Εβραϊστί δε Γολγοθάς. Σχετικά το συναξάριο του Τριωδίου αναφέρει: ‘‘Το του Αδάμ κρανίον εκείσε κείσθαι, όπου και ο Χριστός η κεφαλή των πάντων εσταύρωτο’’...

ΤΕΛΟΣ και τω ΘΕΩ ΔΟΞΑ