Ο ιερέας Ιωάννης Δημητρακέλλης ο Οικονόμος (1735-1791), ήταν ουσιαστικά ο πραγματικός ιδρυτής της ιστορικής ελληνικής πολιτείας των Κυδωνιών, του Αϊβαλιού το 1773, και όπως περιγράφεται στο βιβλίο «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ ΤΙΣ ΚΥΔΩΝΙΕΣ Ν' ΑΝΘΙΣΟΥΝ» της Ειρήνης Βεκρή, υπήρξε μια μεγάλη προσωπικότητα, ήταν ο άνθρωπος που έκανε τις Κυδωνίες ν’ ανθίσουν ελεύθερες, ως πολιτεία αυτόνομη και καθαρά ελληνική.
Ελευθέρωσε το λαό από τον Τούρκο, εξασφαλίζοντας σημαντικά προνόμια για τους Αϊβαλιώτες , επειδή βοήθησε και φρόντισε κάποτε τέσσερεις Τούρκους ναυαγούς , ένας εκ των οποίων ήταν ο αξιωματούχος του τουρκικού στόλου (που συνετρίβη από τους Ρώσους) Χασάν πασά Τζεζάερλη Μαντάλογλου που μετέπειτα έγινε σπουδαίος και τρανός στην Υψηλή Πύλη της Κωνσταντινούπολη και δεν ξέχασε ποτέ την ευεργεσία του παπά Γιάννη και του ανταπέδωσε την υποχρέωση με την ελευθερία του Αϊβαλιού.
Ο σπουδαίος αυτός Ιερέας προστάτευε και φρόντιζε τους Έλληνες του Αϊβαλιού. Τους έχτισε Εκκλησιές και σχολειά που ως τότε δεν υπήρχαν, για να τους μορφώσει και τους άνοιξε δουλειές.
Ο π. Ιωάννης Δημητρακέλλης – Οικονόμος ήταν ο μεγάλος άρχοντας, ιδρυτής της πολιτείας τούτης. Διοίκησε το Αϊβαλί για δυο δεκαετίες. Με πατριωτισμό, έμπνευση ξεχωριστή και σπάνια, δημιουργικότητα, γνώση, όραμα, συνέπεια και διόραση. Για χάριν αυτού του Ιερέα, η δύναμη και η φήμη των Κυδωνιών, αυξήθηκαν ακόμα περισσότερο, χάρις στην ελαιουργία, τη σαπωνοποιία, τη γεωργία, το εμπόριο, τη ναυτιλία και τις τέχνες, τομείς που εκείνος θεμελίωσε σε σωστά πρότυπα.
Στις μέρες της διακυβέρνησής του, κάθε γειτονιά απέκτησε το σχολειό της και ιδρύθηκε το «Ελληνικό», στη δεύτερη βαθμίδα της εκπαίδευσης. Θεωρείται και Πατέρας της Ακαδημίας Κυδωνιών, που όμως δεν έζησε για να παρευρεθεί στα εγκαίνιά της, αλλά είχε την ιδέα και έβαλε μεθοδικά τις βάσεις για την υλοποίησή της. Και με πυρήνα την Ακαδημία, οι Κυδωνίες είχαν γίνει μεγάλο Κέντρο Πνευματικό του Έθνους.
Ο πατήρ Ιωάννης Δημητρακέλλης μετά τις σπουδές και τη χειροτονία του, γύρισε στο Αϊβαλί και άρχισε να λειτουργεί στο εκκλησάκι της Κάτω Παναγιάς. Στον παπα-Ιωάννη έδωσε η Εκκλησία το οφίκιο «οικονόμος», δηλαδή τον έκανε υπεύθυνο της οικονομικής διαχείρισης.
Οι Κυδωνίες είχαν γίνει πολιτεία καθαρά ελληνική από το 1773 για χάρη του παπά Γιάννη.
Τις εισπράξεις από τους φόρους της πολιτείας που ζητούσαν οι Τούρκοι, ο παπά Γιάννης δεν τις έδινε όλες στους Τούρκους, αλλά έκανε έργο. Μια Κυριακή πρωΐ, συγκέντρωσε το λαό μέσα κι έξω από τη μικρή, την παλιά πια εκκλησιά της Κάτω Παναγιάς, αφού ο κόσμος δε χωρούσε όλος μέσα και τους ανάγγειλε πως σε λίγες μέρες θα μπαίνανε τα θεμέλια για την καινούργια, μεγαλόπρεπη κατοικία της Παναγίας. Εμφανίστηκαν αρκετοί ευσεβείς και πρόθυμοι δωρητές. Το 1780 μπήκαν τα θεμέλια για την καινούργια Εκκλησία της Παναγίας, ή της Ζωοδόχου Πηγής στην Κάτω Συνοικία του Αϊβαλιού, από τον π. Ιωάννη Οικονόμο που ήταν γνωστή και ως Κάτω Παναγιά και Παναγία των Ορφανών, γιατί εκεί μέσα στον περίβολό της, βρίσκεται το μικρό βρεφοκομείο που λειτουργούσε ήδη. Στην Κάτω Παναγιά, σαν τέλειωσε η Εκκλησιά σε κοντά δυο χρόνια, φάνηκε το μεράκι και το κουβαρνταλίκι των Αϊβαλιωτών. Άστραψε από την πολυτέλεια…..
Η Κάτω Παναγιά, έχει τέμπλο από πολύτιμο ξύλο, από πάνω ως κάτω σκαλισμένο, λεπτοδουλειά. Έχει Άγια Τράπεζα και αρτεμίσιο με πολλή τέχνη επεξεργασμένα, ζωηρές ζωγραφιές πάνω στους τοίχους που παριστάνουν όλη την ιστορία από την Παλιά και την Καινούργια Διαθήκη και σπάνιες βυζαντινές εικόνες φορητές. Οι άμβωνες είναι δυο: Ο ένας άμβωνας, θρόνος Αρχιερατικός και Επισκοπικός ο άλλος, με βάθρα στολισμένα από έβενο, ελεφαντόδοντο και όστρακα της Ερυθράς Θάλασσας. Το παγκάρι είναι σκαλιστό. Αναλόγια και πολυέλαιοι αργυροί κι άλλοι γυάλινοι, χάλκινα μανουάλια, εξαπτέρυγα αργυρά και επίχρυσα και θυμιατήρι αργυρό. Όλα είναι φτιαγμένα από ντόπιους παλιούς Αϊβαλιώτες και νέους εποίκους, αλλά και τεχνίτες και καλλιτέχνες ειδικούς, που τους γνώριζε ο παπα-Ιωάννης και τους προσκάλεσε από την Πόλη, τη Λέσβο και το Αγιονόρος.
Ήρθε η μέρα των εγκαινίων. Τα πλοία στολισμένα είχαν αράξει στο Ταλιάνι. Μεγάλα σκαριά και μικρά. Και τα περάσματα στο λιμάνι δίπλα στην αποβάθρα ήταν δεμένα. Όλα με τις σημαίες στα κατάρτια και στην πρύμνη τους, πολύχρωμες, φανταχτερές, αν και το θέλαν όλοι να είναι μονάχα κίτρινες με το μαύρο δικέφαλο ζωγραφισμένο ή κεντημένο απάνω τους. Δικέφαλος ο αετός, να συμβολίζει τη διπλή εξουσία, την κοσμική και τη θρησκευτική, όπως και την κυριαρχία των βυζαντινών αυτοκρατόρων από την Ανατολή ως τη Δύση. Κανένα πλεούμενο, ούτε βαρκούλα δεν έφευγε. Ήταν μέρα μεγάλης γιορτής και σκόλης. Η θάλασσα, φρέσκια και ακύμαντη, ξυπνούσε γυαλιστερή, μες στο ασήμι της, ταίριασμα μοναδικό με το ασημοπράσινο της ελιάς, του πολύτιμου, αγαπημένου δέντρου των Κυδωνιατών, πανάρχαιο δώρο θεϊκό, σύμβολο ειρήνης, προστασίας και γονιμότητας, που απλωνόταν παντού. Ο κόσμος είχε μαζευτεί στη Κάτω Παναγιά, μέσα κι έξω απ’ το ναό, με τα σκολιανά τους ρούχα στολισμένοι όλοι. Ο ήλιος ήταν πολύ χαμηλά, όταν ακούστηκε το «Ευλογητός» και ξεκίνησε η Δοξολογία. Πλαγιαστές γλιστρούσαν οι ηλιαχτίδες απ’ τα χρωματιστά παράθυρα. Τούτες οι πολύχρωμες λωρίδες από φως έπαιζαν με τον καπνό του θυμιατού χόρευαν, απλώνονταν και θέριευαν σιγά σιγά και ξεχύνονταν σ’ όλο το χώρο. Καταμεσής στην εκκλησιά, ο Ιωάννης βγάζει τα βελούδινα και τη σκούφια τη χρυσοκεντητή του και με το παλιό τριμμένο ράσο, στεριώνει το επιγονάτιο του Αϊ Γιώργη στο στήθος και γονατίζει. Ύστερα παίρνει το σπαθί του Κωνσταντίνου του Μεγάλου και το σηκώνει ψηλά. Οι ηλιαχτίδες τρελαμένες απ’ το πολύ λιβάνι και τον καπνό παίζουν την κορυφαία τους σκηνή και μεγαλώνουν, μεγαλώνουν τον ίσκιο του σπαθιού και τον κάνουν θεόρατο, να σκιάζει και να αστραποβολά σ’ όλο το Τέμπλο το πλουμιστό, το λεπτοδουλεμένο. Ο Ιωάννης κλαίει.
Στον περίβολο της Παναγιάς των Ορφανών, χτίστηκε και το πρώτο νοσοκομείο των Κυδωνιών, που το συντηρούσαν οι συνδρομές των ναών της πόλης και των κατοίκων. Σε λίγα χρόνια χτίστηκε και το δεύτερο, καθώς και το λεπροκομείο.
Το σπουδαιότερο όμως έργο του παπα-Ιωάννη και από εδώ είναι βέβαιο πως ξεκινά η ιστορία των Γραμμάτων, η ιστορία δηλαδή της Ακαδημίας των Κυδωνιών, ήταν η ίδρυση πρώτα των τριών Σχολείων της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως. Επειδή και για τον παπα-Ιωάννη το παιδί είναι το φυτώριο των ελπίδων του αύριο, σε κάθε βλαστάρι του Αϊβαλιού, στο κάθε παιδί, σε κάθε γειτονιά, έδωσε την ευκαιρία. Όλα τα σχολειά χτίζονται στους περίβολους των εκκλησιών, για να είναι ασφαλή, μέσα σε χώρο ιερό και περίκλειστο
Με τον καιρό, επειδή το Αϊβαλί μεγάλωνε από τον κόσμο που ερχόταν απ’ όλα τα μέρη της σκλαβωμένης Ελλάδας, τα τρία γραμματοδιδασκαλεία δεν ήταν πια αρκετά, αλλά και δεν μπορούσαν να δώσουν την ανώτερη μάθηση, όπως την επιθυμούσε ο ιδρυτής τους. Και εκείνος αποφάσισε και τη δημιουργία ανωτέρας Σχολής, του «Σχολείου Ελληνικής Γλώσσας» ή της «Ελληνικής Σχολής», που χτίστηκε σε οικόπεδο δίπλα στην Εκκλησιά της Κάτω Παναγιάς, που δώρισε ο ίδιος μαζί με το γαμπρό του τον Χατζηχριστόφα Παντσάρη, σύζυγο της μεγαλύτερης κόρης του, της Χατζηλενούδας. Κι αυτή η Σχολή ρίζωσε και βλάστησε και καρποφόρησε στον περίβολο της Παναγίας των Ορφανών,
Ο πατήρ Ιωάννης κοιμήθηκε το 1791 πικραμένος, συκοφαντημένος έχοντας το σύνηθες τέλος των ευεργετών.
Το 1803 αποπερατώθηκε η Ακαδημία, που ήταν δικό του όραμα και έμπνευση.
Το Αϊβαλί πυρπολήθηκε από τους Τούρκους στις 3 Ιουνίου του 1821. Ο τουρκικός στρατός κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη των Κυδωνιών θέλοντας να εκδικηθεί τους Έλληνες για την επανάσταση στην Πελοπόννησο και την πυρπόληση του Τουρκικού δίκροτου στις 27 Μαΐου, στη Σκάλα Ερεσού της Λέσβου. Μια κολοσσιαία φωτιά κατέκαψε την Ακαδημία με τη Βιβλιοθήκη, τις Εκκλησιές, το Τυπογραφείο, τα σχολεία, τα καταστήματα, τα καφενεία, τα ελαιοτριβεία, τα εργοστάσια, τα σπίτια, τις γέφυρες, τα γιαπιά, τα μνήματα. Τα σαπωνοποιεία και τα ελαιοπωλεία, που ήταν πολλά, γιγάντωσαν τη φωτιά. Στο τέλος όλα έγιναν στάχτη...
Το 1832 επέστρεψαν οι Αϊβαλιώτες μετά τον διωγμό και την καταστροφή του 1821 και άρχισαν να ξαναχτίζουν τις Εκκλησίες, τα σχολεία, τα μαγαζιά και τα σπίτια τους. Το 1860 κατεδαφίστηκε η καμένη εκκλησιά της Ζωοδόχου Πηγής και ανεγέρη νέος περικαλής Ναός που εγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου του 1863 από τον Επίσκοπο Αργυρουπόλεως Σεραφείμ Ξενόπουλο.
Σήμερα ο ναός της Zωοδόχου Πηγής έχει μετατραπεί σε τζαμί, το Χαιρεντίν Πασά τζαμί. Στο προαύλιο του Ναού παραμένουν τα σχολικά κτήρια των Ελλήνων. Στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο της Μυτιλήνης υπάρχει το αντιμήνσιο του Ναού της Ζωοδόχου Πηγής, ως ενθύμιο των εγκαινίων του Ναού το 1863.
• Η παραπάνω εργασία – αφιέρωμα στην Κάτω Παναγιά που γιόρταζε την Λαμπροπαρασκευή αφιερούται στον προπάππου μου Δημήτριο Μπακλά που έψαλε ως πρωτοψάλτης στο Ναό της Ζωοδόχου Πηγής έως τον διωγμό του 1914 και στους απανταχού καταγόμενους από το πολύπαθο Αίβαλί.
• Επιμέλεια: Στρατής Ανδριώτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου