Οι Καλλικάντζαροι

του σεβ. Μητροπολίτου Ηλείας κ.κ. Γερμανού

Επειδή κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου γίνεται λόγος από πολλούς για τους Καλλικάντζαρους, γι' αυτούς θα ήθελα να μάθουν οι Χριστιανοί μας, ότι είναι φανταστικά δαιμονικά όντα των αρχαίων προγόνων μας, αλλά καί άλλων λαών.

Η πίστη στους Καλλικάντζαρους ή Λυκοκάντζαρους ή Καλλικαντζαραίους ή Σκαλλικαντζάρους ή Σκαντζάρια ή Κάντζα ή Παγανά, όπως ονομάζονται, προήλθε από ελληνικές καί ρωμαϊκές εορτές του Δεκεμβρίου, όπως ήταν τα Σατουρνάλια, τα Βρουμάλια καί τα Κρόνια, πού συνδυάζονται με το χειμερινό ηλιοτρόπιο καί τη γενέθλια ημέρα του «αήττητου» Θεού Ηλίου, την 25 Δεκεμβρίου...

Έτσι πιστεύεται ότι οι Καλλικάντζαροι είναι όντα πολύ άσχημα, με χοντρά ξυλοπάπουτσα ή ανθρωπόμορφοι με πόδια τράγου, πού ζουν στα βάθη της γης, τρώγοντας τον κορμό της. Την παραμονή των Χριστουγέννων όμως βγαίνουν στην επιφάνεια της γης, για να προφυλαχθούν μη τυχόν πέσει καί τους πλακώσει. Παραμένουν δε σε αυτόν μέχρι τα Φώτα, εκδιωκόμενοι από τον Αγιασμό. Ακόμη πιστεύεται ότι είναι όντα επιβλαβή, πού αναρριχώμενα στις στέγες των σπιτιών, εισέρχονται σ' αυτά μέσ’ από την καπνοδόχο, «μαγαρίζουν» το νερό, το λάδι καί τις λοιπές τροφές καί σβήνουν τη φωτιά.

Γι' αυτό μερικοί κατά το Δωδεκαήμερο αποφεύγουν να πηγαίνουν το βράδυ στο νερόμυλο, όπου πιστεύεται συνήθως ότι κατοικούν τα όντα αυτά, κλείνουν καλά τις πόρτες του σπιτιού τους, φράσσουν με αγκάθια τις καπνοδόχους, ασφαλίζουν καλά τα δοχεία του νερού καί του λαδιού, ανάβουν φωτιές ή προβαίνουν σε ξόρκια καί μαγγανείες.

Όμως για μας τους χριστιανούς όλα τα ανωτέρω είναι ανοησίες. Γιατί, μετά τη Γέννηση του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, γνωρίζουμε σαφώς ότι:

1. Καταργήθηκε η δύναμη των δαιμόνων και αφαιρέθηκε η κυριαρχία τους πάνω στους ανθρώπους (Λουκά ι' 17-19). Γι' αυτό ο Μ. Αντώνιος μας συνιστά: «Ου δει φοβείσθαι αυτούς' καν επέρχεσθαι δοκώσι καν θάνατον απειλούσι' ασθενείς γαρ εισι καί ουδέν έτερον δύνανται ή μόνον απειλείν».

2. Για την κατανίκησή τους δεν χρησιμοποιούμε μαγγανείες καί ξόρκια, δηλαδή μέσα μαγικά, αλλά την ενάρετη ζωή, τον τακτικό μας εκκλησιασμό, την εξομολόγηση, την Θεία Κοινωνία, τον Σταυρό, τη προσευχή, την μελέτη του Ευαγγελίου καί το θυρεό της ακράδαντης πίστεως, με τα οποία πράγματι μπορούμε «πάντα τα βέλη του πονηρού τα πεπυρωμένα σβέσαι» (Εφεσίους στ' 16).

Λαϊκές παραδόσεις

Ο κ. Τ. Ανδριανέσης μ' επιστολή του, παραπονείται για όσα γράφηκαν για τους καλλικαντζάρους καί μεταξύ άλλων λέγει: «Οι καλλικάντζαροι ανήκουν στη ελληνική λαϊκή παράδοση, την παράδοση, του λαού μας... Πώς είναι δυνατόν με ένα άρθρο να σβήνεται ένα κεφάλαιο της παράδοσης μας; Ώστε αυτός είναι ο σκοπός μιας σωστής ενημέρωσης; να καταργήσει σιγά-σιγά όλη την ελληνική παράδοση;».

Εμείς με αφορμή τον αναγνώστη μας, απαντούμε τα εξής:

1. Είναι γνωστό ότι λαϊκές παραδόσεις υπάρχουν πολλών ειδών, δεν ανταποκρίνονται όμως όλες στην αλήθεια. Ο καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γ. Μέγας λέει στο βιβλίο του «Ελληνικοί εορταί καί έθιμα της λαϊκής λατρείας»: «Όσον καί αν ο ελληνικός, όπως καί κάθε χριστιανικός λαός, θέλει να συμμορφώνεται με τα διδάγματα και τους κανόνας της θρησκείας πού πρεσβεύει, όμως διατηρεί καί ιδέας πού κάθε άλλο είναι παρά χριστιανικαί... βλέπει καί προοιωνίζεται δεινά, τα οποία προσπαθεί να προλάβει, ν' αποτρέψει, ν' αποσοβήσει με τρόπους καί μέσα πού δεν έχουν πολλάκις σχέσιν με την αληθινήν εις τον Θεόν πίστιν, αλλ' είναι μέθοδοι καί συστήματα της μαγείας καί της αρχαίας λατρείας» (σ. 7 καί 10).

Επομένως, η αλήθεια του περιεχομένου μιας παραδόσεως ή η συμβολή της στην καθόλου ανύψωση του ανθρώπου είναι αυτά πού την καταξιώνουν καί επιβάλλουν ή μη τη διατήρησή της καί όχι η παλαιότητά της ή η τήρησή της από πολλούς. Έτσι, παράδοση, είναι σε μερικά μέρη καί η «βεντέτα». Αυτό όμως δεν θα πει ότι πρέπει να διατηρηθεί. Απεναντίας, κάθε πολιτισμένος άνθρωπος επιθυμεί την εξαφάνισή της.

2. Το ίδιο συμβαίνει καί με τη λαϊκή πίστη στους καλλικαντζάρους καί τις παραδόσεις γύρω από αυτούς. Ο καθηγητής Γ. Μέγας γράφει καί πάλι σχετικώς: «Αλλά τι είναι καλλικάντζαροι; Είναι δαιμόνια, τα οποία εμφανίζονται μόνον κατά το Δωδεκαήμερον... Κατά την πίστιν του λαού, καλλικάντζαροι γίνονται τα παιδιά πού γεννώνται τα Χριστούγεννα... Κατά την ερμηνεία του Νικολάου Πολίτου, πατρός της ελληνικής Λαογραφίας, οι καλλικάντζαροι είναι πλάσματα της νεοελληνικής μυθολογίας...» (ένθα ανωτέρω, σ. 37 κ.εξ.).

3. Αυτά τα «πλάσματα της μυθολογίας» επισημαίνουμε καί με το φως της χριστιανικής πίστεως προσπαθούμε να διαλύσουμε τις πλάνες, «πού κάθε άλλο είναι παρά χριστιανικαί». Αγωνιζόμαστε —είναι μέσα στους σκοπούς μας — τις παλαιές ειδωλολατρικές καί μαγικές παραδόσεις να βγάλουμε έξω από τη ζωή των χριστιανών ανθρώπων καί να τις κλείσουμε στις βιβλιοθήκες για την ιστορία καί τους ειδικούς. Ενδιαφερόμαστε για την απελευθέρωση των ανθρώπων από την «μεθοδείαν της πλάνης» καί την απομάκρυνσή τους από τον «πλανώντα την οικουμένην» διάβολο, ποθούμε δε το πλησίασμά τους στην αλήθεια του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού, πού καταξιώνει τον άνθρωπο καί τον ελευθερώνει στη ζωή.

Αυτό κάνει καί αυτό ποθεί η Εκκλησία. Τα αποτελέσματα όμως εξαρτώνται από την αγαθή προαίρεση των πιστών χριστιανών.

Πηγή: «Πλάνες και η Αλήθεια» του Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού