....Η ανατολική, Ορθόδοξη Εκκλησία που θεμελιώνει το ύφος και τη δυναμική της κατά την περίοδο της ακμής του Βυζαντίου αλλά και η ελληνοφωνία που κατακλύζει τη δημόσια διοίκηση αλλά και τον κόσμο της διανόησης στοιχειοθετούν την ελληνικότητα του πολιτισμού. Με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη, -μια θεωρητική και οργανική συνέχεια του ρόλου που διαδραμάτισε κάποτε η Ρώμη και η Αθήνα-, η κυρία Αρβελέρ μοιάζει να δικαιώνει τον Πωλ Βαλερύ, όταν γράφει για μια Πόλι ονειρεμένη που ποτέ δεν θα αφορά την αρχιτεκτονική. Η ελληνική Πόλη, η Ρωμανία των τραγουδιών που διασώζει η άσβεστη προφορικότητα της παράδοσής μας, επίκεντρο μιας μεγάλης και καταστροφικής ιδέας, ενσαρκώνει όλη την αίγλη και την πνευματικότητα του πολιτισμού της... Οι Έλληνες, στον φυσικό τους χώρο, όπως στάθηκε για πάντα αυτή η πλευρά του Αιγαίου, οραματιστές και οικουμενικοί την ίδια στιγμή, σφραγίζουν το τέλος της ελληνιστικής εποχής, διασώζοντας όμως την ίδια στιγμή όλα τα εξαίσια δείγματα ενός ανεπανάληπτου πολιτισμού. Οι Έλληνες βρίσκουν πια τον Θεό τους και η Κωνσταντινούπολη μεταμορφώνεται σε μια μυθική πόλη, σε ένα παράγωγο του ονείρου και σύμβολο μιας ιστορικής συνείδησης που διατρέχει τη σπονδυλική στήλη κάθε εποχής και κάθε γενιάς. Ίσως σ΄αυτήν τη συνείδηση που αδιάκοπα ιχνηλατεί η συγγραφέας καθώς θέτει έναν ουσιώδη προβληματισμό για τη διαμόρφωση της σύγχρονης ταυτότητας του ελληνισμού να εντοπίζεται και η βαθύτερη σχέση της σημερινής Ελλάδας με τον πολιτισμό που βαδίζοντας στα χνάρια του Αλέξανδρου αναζωπυρώνεται μέσα σε ένα οικείο περιβάλλον. Η Πόλη και όσα συμβολίζει σήμερα για τον παρελθόντα καιρό φέρουν μέσα τους έναν αέρα που δεν ανεπνέεται. Η σημασία τους περνά στη σφαίρα του θρύλου και των ψυχικών καταστάσεων. Μέσα της κοιμούνται ένας σωρός σπουδαίες ιδέες. Τίποτε το αληθινό και το χειροπιαστό δεν συνοδεύει αυτή τη μυστική σχέση του σύγχρονου ελληνισμού με την τελευταία ακμή του. Και όμως, μια τέτοια διαπίστωση είναι παντελώς αδιάφορη για ένα σύμπαν που κυμαίνεται από τη ζωή ως τις σελίδες της ιστορίας μεταφέροντας δίχως κανένα δισταγμό τις θεμελιώδεις αξίες της γλώσσας, της θρησκείας και του κοσμοπολιτισμού.
Η εμβληματική αυτή πόλη, θεμελιωμένη στο σύνορο Ανατολής και Δύσης καθίσταται πνευματικό και οικονομικό κέντρο για τους νεοέλληνες, οι οποίοι αναγνωρίζουν στη σημασία της μια διάσταση μεταφυσική, συνώνυμη της ιστορικής συνείδησης αλλά και ενός εθνικού οράματος που ανατροφοδοτείται, χάνεται και κερδίζεται ως συνθετικό στοιχείο μιας συλλογικής ταυτότητας. Έτσι συλλογικό και πολυσυλλεκτικό είναι το Βυζάντιο της Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ που με άξονα το ρωμαϊκό δίκαιο και τη φυσική του σχέση με την Ευρώπη, αλλά και την καταλυτική επίδραση της ελληνογλωσσίας στέκει στο περιθώριο της σύγχρονης, ελληνικής ιστορίας διατηρώντας μυστικές τις ολοφάνερες αναγωγές με τη νεοελληνική πραγματικότητα.
Στα συμπεράσματά της η κυρία Αρβελέρ είναι σαφής. Είναι πιστεύω η βυζαντινή εμπειρία αναμφίβολα η ιστορική συνέχεια, στον ίδιο χώρο της αρχαιοελληνικής και της ελληνιστικής. Και συμπληρώνει, σίγουρα λοιπόν το Βυζάντιο αποτελεί σταθμό στην ιστορία του Ελληνισμού. Και αναμφισβήτητα οι Νεοέλληνες έχουν τη βασική καταβολή της ταυτότητάς τους στην Ρωμιοσύνη, δηλαδή στο Βυζάντιο. Οι αμέτρητες, προφορικές παραδόσεις, που επιζούν πιστοποιούν το διαχρονικό δεσμό του ελληνισμού με τη βυζαντινή της καταγωγή. Το Βυζάντιο αποτελεί έναν απ΄τους σταθμούς του ελληνισμού πριν την τελική οριοθέτησή του. Φυσική συνέχεια της Ρώμης, η Ελλάδα δανείζει και δανείζεται από την ευρωπαϊκή διανόηση, στηρίζοντας την πνευματικότητά της σε μια εσωτερικής, σχεδόν μυστικιστική σχέση με το παρελθόν της. Η ελληνική ταυτότητα συμπλέει με την ευρωπαϊκή, καθορίζεται και καθορίζει. Η βαθιά ελληνικότητα του Βυζαντίου, η αίγλη της πόλης πάνω απ΄τον Βόσπορο που χτίστηκε για τους αυτοκράτορες και για τις πτώσεις των ανθρώπων συνιστούν έναν αυτόφωτο μηχανισμό που ξεπερνά τα εγχώρια σύνορα. Την ώρα που η Αθήνα αποτελεί μια ταπεινή πολίχνη με βαθύ και ανεξερεύνητο ακόμη παρελθόν, η Πόλη του μύθου, του “συνανήκειν”, της πολυσυλλεκτικότητας, των συνόρων που καταργούνται εμπρός στην πνευματικότητα του πολιτισμού της παίρνει τα σκήπτρα προσδίδοντας μια άλλη κατεύθυνση στην ιδέα της ταυτότητας. Το ομόγλωσσον, το ομόθρησκό και το ομόαιμο της ελληνικότητας συναντά το ομόηθες όπως συλλαμβάνεται στο αρχαιοελληνικό πνεύμα σε μια σπάνια συνύπαρξη πίστης και πολιτισμού.
Η κυρία Αρβελέρ δεν προβάλλει καμιά αμφιβολία. Αυτό το Βυζάντιο που κάθε τόσο γίνεται μόδα στις αίθουσες του πολιτισμού και τα μητροπολιτικά μουσεία, αυτός ο πολιτισμός που ανασαίνει ακόμη κάπου βαθιά στην αγία, ελληνική ενδοχώρα, μεταβάλλεται κάποτε σε σταυροδρόμι του νεοελληνικού πολιτισμού. Μετά το τέλος της σκλαβιάς ο εντόπιος πολιτισμός συναντά ξανά τα σπέρματα της δικής του καταλυτικής παρουσίας. Κάπως έτσι, το Βυζάντιο καταλήγει η συγγραφέας παραμένει αδιαφιλονίκητα ελληνικό, ενώ την ίδια ακριβώς στιγμή, μες στον μεσσαίωνα της ευρωπαϊκής ανατολής στέκει σημείο αναφοράς για μια ολόκληρη ήπειρο που φλέγεται από την επανάσταση των ιδεών και των τεχνικών μέσων.
Απόστολος Θηβαίος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου