Ταπείνωση και υπερηφάνεια

Απόσπασμα ομιλίας του Νικηφόρου Θεοτόκη

«…Άνθρωπε, τι σε φυσά και επαίρει (σε κάνει υπερήφανο); η ευφυΐα του νοός σου; το κάλλος του προσώπου σου; η ανδρεία του σώματός σου; Μη βλέπεις μόνον τα έξω, μη βλέπεις μόνη την επιφάνεια τούτων. Εάν αυτά μόνα βλέπεις, υπερηφανεύεσαι. Βλέπε τα έσω, προσήλωσε το νου σου στο βάθος καί την εσωτερική κατάστασή τους. Τότε βλέπεις ότι αυτά είναι φύσει μεταβλητά από την μια ώρα στην άλλη. Τότε βλέπεις ότι αύριο τα εξαφανίζει αυτά ο θάνατος και τα μεταβάλλει σε σκωλήκων βρώμα και δυσωδία. Τότε, γνωρίζοντας το είναι σου και την ευτέλειά σου, καταπιέζεις τα φυσήματά σου για τα αγαθά της φύσεως, καί ταπεινώνεις την καρδία σου. Τί σε φυσά; η σοφία σου καί η επιστήμη σου; Μη βλέπεις τα έξω, αλλά συλλογίσου τα έσω, μήτε την επιφάνεια, αλλά το βάθος. Εάν στοχασθείς τα έσω καί το βάθος, βλέπεις αμάθεια καί ουχί σοφία, σκότος καί ουχί επιστήμη…

»Άνθρωπε, γιατί σηκώνεις τα φρύδια και καυχάσαι ότι υπερέχεις από τους άλλους; για τα τυχερά; για τον πλούτο σου; για τα αξιώματά σου; για την προστασία των αρχόντων; Βλέπε βαθύτερα, αύριο στρέφει ο τροχός του κόσμου καί τον πλούτο σου σκορπίζουν οι συμφορές, τα δε αξιώματά σου τα εξευτελίζει ο εξουσιαστής, οι δε προστάτες σου μεταβάλλουν γνώμη καί τύχη. Αύριο τέλος πάντων έρχεται ο θάνατος, καί άλλοι μεν παραλαμβάνουν τον πλούτο σου, ίσως εκείνοι, τους οποίους μισείς καί αποστρέφεσαι, ως καπνός δε εξουθενώνονται τα αξιώματά σου, άπρακτοι δε διαμένουν όχι μόνο οι προστάτες και φίλοι, αλλά και αυτοί οι συγγενείς σου. Έρχεται ο θάνατος, καί τότε, και αν έχεις του Κροίσου τα τάλαντα, και αν έχεις βασιλικά αξιώματα, και αν έχεις όλη την δόξα του κόσμου τούτου, ένα μόνο σάβανο σου μένει καί τρεις πήχεις γης για τον τάφο σου, «διότι πάσα σαρξ ως χόρτος, και πάσα δόξα ανθρώπου ως άνθος χόρτου. Εξηράνθη ο χόρτος, καί το άνθος αυτού εξέπεσε» (Α' Πετρ. α' 24), Εάν αυτά στοχάζεσαι, καταβιβάζεις τα όμματά σου κάτω στην γη και γεμίζεις το νου σου ταπεινοφροσύνη.

Άνθρωπε, γιατί υπερηφανεύεσαι καί κατακρίνεις τους άλλους ως αμαρτωλούς καί απηλπισμένους; Διότι απέχεις από τις κτηνώδεις καί σαρκικές αμαρτίας; Διότι νηστεύεις καί προσεύχεσαι καί ελεείς τους πτωχούς; Αλλά στρέψε τα όμματά σου στον εσωτερικό άνθρωπο, όπου η αρετή θεμελιώνεται. Εάν εξετάσεις τα βάθη της συνειδήσεώς σου, τότε βλέπεις τις ακαθαρσίες του νοός σου, τον βόρβορο της καρδίας σου και τους μολυσμούς της ψυχής σου. Τότε βλέπεις πόσα λείπουν για την αναπλήρωση του χριστιανικού χρέους σου. Τότε βλέπεις ότι κάθε ώρα και κάθε στιγμή ανεβαίνει δια των θυρίδων σου (Ιερεμ. θ΄ 21), δηλ. των αισθήσεών σου, ο θάνατος στη ψυχή σου. Εάν ερευνήσεις ακριβώς τις προσβολές της αμαρτίας, τους συνδυασμούς, τα παλαιά, τις συγκαταθέσεις στην ανομία και στις ακάθαρτες επιθυμίες της καρδίας σου, τότε βλέπεις τον εαυτό σου βεβυθισμένο στο πλήθος των ανομιών σου. Γι’ αυτό αντί να μεγαλορρημονείς, ως ο Φαρισαίος, να τύπτεις το στήθος ως ο Τελώνης, καί με ταπεινοφροσύνη καί μετάνοια να κραυγάζεις: «ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ» (Λουκ. ιη' 13). Τότε λοιπόν γινόμαστε ταπεινόφρονες, όταν στοχαζόμαστε τα πράγματα ως πρέπει, όταν συλλογιζόμαστε συχνώς την ώρα του θανάτου καί σε τι καταντούμε μετά θάνατον, όταν διακρίνομε ότι ει τι καί αν έχομε, δεν είναι δικά μας, αλλά του Θεού, όταν μνημονεύουμε ότι χωρίς της ταπεινοφροσύνης ουδείς δύναται να σωθεί, όταν τέλος πάντων έχομε έμπροσθεν μεν των οφθαλμών μας, του Τελώνου καί του Φαρισαίου το παράδειγμα, μέσα μας δε στο κέντρο της καρδίας μας αυτά του Σωτήρος μας τα θεία λόγια: «πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» (Αυτ. 14).